Soru
Dinden dönme nedir ve onu nasıl anlayabilirim?
Yanıt
Dinden dönme, Yunanca apostasia sözcüğünden gelir ve “yerleşik bir sistem ya da otoriteye bir karşı koyma, bir isyan, imanı terk etmek ya da hıyanet” anlamını taşır. Birinci yüzyıl dünyasında, dinden dönmek, politik bir isyan ya da terk ediş için kullanılan teknik bir terimdi. Birinci yüzyılda olduğu gibi, günümüzde de, ruhsal bakımdan dinden dönme, Mesih’in bedenine bir tehdit oluşturmaktadır.
Kutsal Kitap, Mısır’ın İskenderiye kentinden bir Hristiyan papaz olan ve dördüncü yüzyılın başında Antakya’da eğitim alan Arius (yaklaşık İ.S. 250—336) gibi insanlar hakkında uyarılarda bulunur. Yaklaşık İ.S. 318 yılında, Arius, İskenderiyeli Episkopos İskender’i, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un sadece Tanrı’nın çeşitli zamanlarda üstlendiği roller ya da modlar olduğunu söyleyen, Sabelliyanizm’i kabul etmekle suçladı. Arius, Tanrı’nın tekliğini vurgulamaya azimliydi, ancak Tanrı’nın doğası hakkındaki öğretisinde çok ileriye gitti. Arius, Üçlü Birlik’i inkâr etti ve Baba ve Oğul arasında yüzeyde önemsiz bir fark gibi görünen bir düşünce getirdi.
Arius, İsa’nın homoousios Baba ile (“aynı özden”) olmadığını, bunun yerine homoiousios (“benzer bir özden”) olduğunu savundu. Bu iki anlamı tek bir Yunanca harf —iota (ι)—ayırıyordu. Arius bu konuyla ilgili düşüncelerini şu şekilde tanımlamıştı: “Baba, Oğul’dan önce vardı. Oğul’un var olmadığı bir zaman vardı. Bu yüzden, Oğul, Baba tarafından yaratılmıştır. Bu yüzden, Oğul tüm yaratılmışların en yükseği olduğu halde, Tanrı’nın özünden değildi.”
Arius akıllıydı ve insanları kendi tarafına çekebilmek için elinden geleni yaptı, hatta teolojisini öğretmek için basit şarkılar besteleyecek kadar ileriye gitti. Bunları kendisini dinleyecek herkese öğretmeye çalışıyordu. Sevimli doğası, çileciliği ve bir vaiz olarak saygı duyulan konumu da davasına katkıda bulundu.
Dinden dönme konusunda, tüm Hristiyanlar’ın, (1) dinden dönmeyi ve dinden dönmüş öğretmenleri nasıl anlayabilecekleri ve (2) dinden dönmüş öğretinin neden bu kadar ölümcül olduğu olmak üzere iki önemli şeyi anlamaları çok mühimdir.
Dinden Dönmenin BiçimleriDinden dönmeyi iyice tanıyıp onunla mücadele etmek için Hristiyanlar’ın onun çeşitli biçimlerini ve doktrinlerini ve öğretmenlerini karakterize eden özellikleri anlamaları gerekmektedir. Dinden dönmenin biçimlerine gelince, bunun iki ana biçimi vardır: (1) Kutsal Kitap’ın anahtar ve gerçek doktrinlerinden ayrılıp “gerçek” Hristiyan doktrini olduğunu iddia eden kâfirce düşüncelere geçmek ve (2) Hristiyan inancını tamamen reddetmek ki, bu da Mesih’i tamamen terk etmekle sonuçlanır.
Arius, ilk dinden dönme biçimini temsil eder; (Mesih’in tanrılığı gibi) anahtar Hristiyan gerçeklerinin inkârı, dinden dönmenin ikinci biçimi olan, imandan tamamen ayrılmaya götüren bir düşüşü başlatır. İkinci biçim de neredeyse her zaman ilkiyle birlikte başlar. Kâfirce bir inanç, ayrığa neden olan ve kişinin imanının tüm yönlerini kirletene kadar büyüyen kâfirce bir öğreti haline gelir ve sonra İblis’in Hristiyanlık’tan tamamen ayrılmamız olan nihai hedefi gerçekleştirilmiş olur.
Daniel Dennett ve Linda LaScola, 2010 yılında “İnanlı Olmayan Vaizler” adlı bir araştırma yaptılar. Dennett ve LaScola’nın eseri, zaman içinde kendilerine Hristiyanlık hakkında kâfirce düşüncelerin sunulduğunda bunları kabul eden ve artık imandan tamamen ayrılmış olan beş değişik vaizin kroniğini çıkarır. Bu vaizler ya panteist ya da gizli ateisttirler. Araştırmanın vurguladığı en rahatsız edici gerçeklerden biri de, bu vaizlerin Hristiyan kiliselerinde vaizler olarak konumlarını sürdürmeleri ve cemaatlerinin bu önderlerin gerçek ruhsal durumunun farkında olmamalarıdır.
Dinden Dönmenin ve Dinden Dönenlerin Özellikleri
Yahuda, İsa’nın üvey kardeşiydi ve ilk kilisede bir önderdi. Yeni Antlaşma’daki mektubunda, dinden dönmeyi nasıl anlayabileceğimizin ana hatlarını verir ve Mesih’in bedenindekileri aciliyetle iman uğrunda mücadeleye teşvik eder. “Mücadele” olarak tercüme edilen Yunanca sözcük, uğraşmak sözcüğümüzü aldığımız kelimedir. Kullanıldığı biçimde, mücadelenin sürekli olacağı anlamına gelir. Yani, Yahuda, sahte öğretilere karşı sürekli bir savaş olacağını ve Hristiyanlar’ın bunu, içinde olduğumuz savaşta hep “mücadele edeceğimiz” şeklinde ciddiye almaları gerektiğini söylemektedir. Yahuda ayrıca, sadece kilise önderlerinin değil, her Hristiyan’ın bu mücadeleye çağrıldığını, bu yüzden tüm inanlıların aralarındaki dinden dönüşü fark etmek ve engellemek için ayırt edicilik becerilerini keskinleştirmelerinin çok önemli olduğunu açıkça bildirir.
Yahuda, okurlarını iman uğruna mücadele etmeye teşvik ettikten sonra, bunu neden yaptığının altını çizer: “Çünkü Tanrımız’ın lütfunu sefahate araç eden, tek Efendimiz ve Rabbimiz İsa Mesih’i yadsıyan bazı tanrısızlar gizlice aranıza sızdılar. Onların yargılanacakları çoktan beri yazılmıştır” (Yahuda 1:4). Yahuda, bu bir tek ayette, Hristiyanlar’a dinden dönmenin ve dinden dönen öğretmenlerin üç özelliğini bildirir:
Yahuda, dinden dönmenin ilk olarak gizlice olabileceğini söyler. Dinden dönen kişiler kiliseye “sızmışlardır.” Yahuda’nın kullandığı terim, Kutsal Kitap dışında kullanılan Yunanca’da, akıllıca tartışmalarla mahkeme salonundaki yetkililerinin akıllarına sızan ve düşüncelerini bozan bir avukatın uyanık kurnazlığını tanımlar. Bu sözcük, “yanlara doğru kayma; gizlice gelme, gizlice süzülme” anlamına gelir. Başka bir deyişle, Yahuda, dinden dönmenin aleni ve kolayca tespit edilebilir bir şekilde başlamasının nadir olduğunu söylüyor. Bunun yerine, Arius’un doktrinde, tek bir harf, iota, sahte öğretiyi, doğru olandan ayırıyor görünmektedir.
A. W. Tozer, dinden dönmenin bu yönünü ve altında yatan tehlikeyi tanımlarken şöyle yazmıştır: “Dalalet, gerçeği taklit etmekte o kadar beceriklidir ki, ikisi yanlışlıkla sürekli olarak diğeri sanılmaktadır. Bu günlerde, hangi kardeşin Kayin, hangisinin Habil olduğunu bilmek çok kuvvetli bir anlayış gücü gerektirir.” Elçi Pavlus da, dinden dönenlerin dışsal olarak doğru ve hoşnut edici davranışları ve öğretileri olduğundan söz eder: “Bu tür adamlar sahte elçiler, düzenbaz işçiler, kendilerine Mesih’in elçisi süsü verenlerdir. Buna şaşmamalı. Şeytan da kendisine ışık meleği süsü verir (2. Korintliler 11:13-14). Yani, dinden dönenlerin, öğretilerinin başlangıcında dışarıdan kötü gözükmelerini ya da kâfirce dramatik şeyler söylemelerini beklemeyiz. Dinden dönenler, gerçeği açıkça inkâr etmek yerine, onu kendi gündemlerine uyacak şekilde çarpıtırlar, ancak Vaiz R. C. Lensky’nin de dikkat ettiği gibi, “Kötülüğün en kötü biçimleri gerçeğin çarpıtılmalarından oluşur.”
İkinci olarak, Yahuda, dinden dönenleri, “Tanrı yolundan uzak” ve Tanrı’nın lütfunu doğruluktan uzak etkinlikler işlemek için ruhsat olarak kullananlar şeklinde tanımlar. Yahuda, “Tanrı yolundan uzak olanlar”la başlayarak dinden dönenlerin on sekiz çirkin özelliğini tanımlar: Tanrısızdırlar (Yahuda 1:4), ahlaksal olarak sapkındırlar (ayet 4), Mesih’i inkâr ederler (ayet 4), öz bedenlerini kirletenler (ayet 8), asidirler (ayet 8), yüce varlıklara söverler (ayet 8), Tanrı hakkında cahildirler (ayet 8), sahte görümler bildirirler (ayet 10), kendilerine zarar verirler (ayet 10), yakınıp söylenirler (ayet 16, hata bulurlar (ayet 16), kendi tutkularının peşinden giderler (ayet 16), kurumlu sözler söylerler ya da insanları pohpohlarlar (ayet 16), Tanrı’yla alay ederler (ayet 18), bölünmelere neden olurlar (ayet 19), dünyasal düşüncelere sahiptirler (ayet 19) ve son olarak (ve şaşırtıcı olmayan bir biçimde), Kutsal Ruh’tan yoksun/kurtulmamış kişilerdir (ayet 19).
Üçüncü olarak Yahuda, dinden dönenlerin, tek Efendimiz ve Rabbimiz İsa Mesih’i inkâr ettiklerini” söyler. Dinden dönenler bunu nasıl mı yaparlar? Pavlus, Titus’a mektubunda bunu bize anlatır: “Yüreği temiz olanlar için her şey temizdir, ama yüreği kirli olanlar ve imansızlar için hiçbir şey temiz değildir. Çünkü onların zihinleri de vicdanları da kirlenmiştir. Tanrı’yı tanıdıklarını ileri sürer, ama yaptıklarıyla O’nu yadsırlar. Söz dinlemez, hiçbir iyi işe yaramaz iğrenç kişilerdir” (Titus 1:15–16). Dinden dönenler, gerçek kimliklerini, doğruluktan uzak davranışlarıyla gösterirler. Gerçek bir inanlı ise, dinden dönen birinden farklı olarak, Mesih’te günahtan kurtarılıp doğruluğa aktarılmış olan ve günah işlemeye devam etmeyi reddeden biridir (Romalılar 6:1–2).
Nihai olarak, dinden dönen birinin işareti, sonunda yoldan ayrılması ve Tanrı’nın Sözü’nün gerçeğini ve doğruluğunu terk etmesidir. Elçi Yuhanna bunun sahte bir inanlının işareti olduğu anlamına geldiğini söyler: “Bunlar aramızdan çıktılar, ama bizden değildiler. Bizden olsalardı, bizimle kalırlardı. Ayrılmaları hiçbirinin bizden olmadığını ortaya çıkardı” (1. Yuhanna 2:19).
Fikirlerin Sonuçları Vardır
Filimun hariç, Yeni Antlaşma’daki kitapların her biri sahte öğretiler hakkında uyarılar içerir. Bunun nedeni nedir? Kısaca söylemek gerekirse, fikirlerin sonuçları olmasıdır. Doğru düşünme ve meyvesi, iyilik oluşturur ama yanlış düşünce ve ona eşlik eden hareketler istenmeyen cezalarla sonuçlanır. Buna örnek olarak 1970’lerde Kamboçya’daki ölüm tarlalarının Jean Paul Sartre ve öğretisinin nihilist dünya görüşünün ürünü olduğunu söyleyebiliriz. Kızıl Khmerler’in lideri Pol Pot, insanlara karşı Sartre’ın, şu şekilde dile getirilmiş olan, felsefesini açık ve korkutucu bir biçimde hayata geçirdi: “Sizi hayatta tutmanın bir yararı yok. Sizi yok etmek de bir kayıp değil.”
İblis, Bahçe’de ilk karı kocaya üzerinde bir zırh ya da görünür bir silah olarak değil, bir fikirle yaklaşmıştı. Adem’le Havva’yı da, insanlığın geri kalanını da suçlu çıkaran, kabul ettikleri o fikirdi. Buna tek çare, Tanrı’nın Oğlu’nun bir kurban olarak ölmesiydi.
Büyük trajedi, dinden dönmüş öğretmenin, bilerek ya da bilmeyerek, masum izleyicilerini mahvetmesidir. İsa, öğrencilerine kendi zamanındaki din önderlerinden bahsederken, “Bırakın onları; onlar körlerin kör kılavuzlarıdır. Eğer kör köre kılavuzluk ederse, ikisi de çukura düşer” demişti (Matta 15:14, vurgu eklenmiştir). Korku veren, yıkıma gidenlerin sadece sahte öğretmenler olmadığı, öğrencilerinin de onları oraya izlediğidir. Hristiyan filozof Søren Kierkegaard bunu şu şekilde dile getirmiştir: “Çünkü hiç şaşmaz: bir akılsız yoldan çıktığında, yanında birkaç kişiyi daha götürür.”
Sonuç
İ.S. 325’de, İznik Konseyi, Arius ve öğretisi sorununu ele almak için toplandı. Konsey sonucunda, Arius’un aforoz edilmesi ve İznik İnanç Bildirisi’nde Mesih’in tanrılığını onaylayan bir bildiri olması onu çok büyük bir hayal kırıklığına uğrattı. “Görünen ve görünmeyen varlıkların Yaradan’ı, yeri ve göğü yaratan Her şeye Kadir Tanrı Baba’ya inanıyorum. Tanrı’nın biricik Oğlu tek Rab ve ezelde Baba’dan doğmuş olan Mesih İsa’ya inanıyorum. O Tanrı’dan gelen Tanrı, Nur’dan Nur, Gerçek Tanrı’dan Gerçek Tanrı’dır. Yaratılmış olmayıp Baba ile aynı özdedir ve her şey O’nun aracılığıyla yaratılmıştır.”
Arius yüzyıllar önce ölmüş olabilir ancak ruhsal çocukları, Mesih’in gerçek özü ve kişiliğini inkâr eden Yehova Şahitleri ve diğer tarikatlar biçiminde günümüze dek hâlâ bizimle beraberdir. Ne yazık ki, Mesih geri dönüp de en son ruhsal düşman da ortadan kaldırılana dek, bunlar gibi deliceler buğdayların arasında var olmaya devam edecektir (Matta 13:24–30). Hatta Kutsal Yazılar, Mesih’in dönüşü yaklaştıkça dinden dönüşün git gide daha kötü bir hal alacağını söyler. “O zaman birçok kişi imandan sapacak, birbirlerini ele verecek ve birbirlerinden nefret edecekler” (Matta 24:10). Pavlus, Selanikliler’e Mesih’in ikinci gelişinden önce büyük bir imandan dönüşün gerçekleşeceğini (2. Selanikliler 2:3) ve zamanın sonunun sıkıntı ve içi boş dinî şarlatanlarla niteleneceğini söylemiştir: “Şunu bil ki, son günlerde çetin anlar olacaktır. . . . Tanrı yolundaymış gibi görünüp bu yolun gücünü inkâr edenler olacaklar. Böylelerinden uzak dur” demiştir (2. Timoteos 3:1–2, 5).
Şimdi her inanlının ayırt edicilik için dua etmesi, dinden dönüşle savaşması ve kutsallara ilk ve son kez emanet edilen iman uğrunda mücadele etmesi her zamankinden daha çok önemlidir.
English
Dinden dönme nedir ve onu nasıl anlayabilirim?
