Ερώτηση
Τι λέει η Αγία Γραφή για την κοινωνική δικαιοσύνη;
Απάντηση
Πριν συζητήσουμε τη χριστιανική άποψη της κοινωνικής δικαιοσύνης, χρειάζεται να ορίσουμε τους όρους. Η κοινωνική δικαιοσύνη είναι μια ιδέα πολιτικά χρωματισμένη που δεν μπορούμε να την αποσυνδέσουμε από το σύγχρονο πλαίσιό της. Η κοινωνική δικαιοσύνη συχνά χρησιμοποιείται ως μια ενωτική κραυγή πολλών στην αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσματος. Το ακόλουθο απόσπασμα από το λήμμα «κοινωνική δικαιοσύνη» της Βικιπαίδεια είναι ένας καλός ορισμός της έννοιας:
«Η κοινωνική δικαιοσύνη είναι επίσης μια έννοια που χρησιμοποιούν μερικοί για να περιγράψουν το κίνημα προς έναν κοινωνικά δίκαιο κόσμο.» Σ' αυτό το πλαίσιο, η κοινωνική δικαιοσύνη βασίζεται στις ιδέες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας και περιλαμβάνει έναν μεγαλύτερο βαθμό οικονομικής ισονομίας μέσω προοδευτικής φορολόγησης, αναδιανομής του εισοδήματος ή ακόμη και αναδιανομής της περιουσίας. Οι πολιτικές αυτές έχουν σκοπό να επιτύχουν αυτό που οι αναπτυξιακοί οικονομολόγοι αναφέρουν ως περισσότερη ισότητα στην ευκαιρία απ' αυτήν που σήμερα υπάρχει σε μερικές κοινωνίες, και στην παραγωγή ισότητας αποτελέσματος σε περιπτώσεις όπου περιστασιακές ανισότητες εμφανίζονται σ' ένα διαδικαστικά δίκαιο σύστημα.»
Η λέξη κλειδί στον παραπάνω ορισμό είναι η λέξη «ισονομία». Η λέξη αυτή, ζευγαρωμένη με τις φράσεις «αναδιανομή εισοδήματος», «αναδιανομή περιουσίας» και «ισότητα αποτελέσματος», λέει πολλά σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη. Η ισονομία ως πολιτικό δόγμα ουσιαστικά προωθεί την ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν τα ίδια (ίσα) πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτειακά δικαιώματα. Η ιδέα αυτή βασίζεται στα απαράγραπτα ανθρώπινα δικαιώματα που κατοχυρώνονται σε τέτοια έγγραφα όπως η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας.
Ως ένα οικονομικό δόγμα, όμως, ο ισονομισμός είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό. Είναι ο οικονομικός ισονομισμός που επιζητεί να μετακινήσει τα φράγματα της οικονομικής ανισότητας μέσω της αναδιανομής του πλούτου. Το βλέπουμε αυτό να εφαρμόζεται σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, όπου προοδευτικές φορολογικές πολιτικές παίρνουν αναλογικά περισσότερα χρήματα από πλουσίους με σκοπό να αυξήσουν το επίπεδο ζωής γι' ανθρώπους που στερούνται τα ίδια μέσα. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση παίρνει από τους πλουσίους και δίνει στους φτωχούς.
Το πρόβλημα με αυτό το δόγμα είναι διπλό: πρώτον, ο οικονομικός ισονομισμός θεωρεί εσφαλμένως ως δεδομένο ότι οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται τους φτωχούς. Αρκετή από τη σοσιαλιστική φιλολογία των τελευταίων 150 χρόνων προωθεί αυτήν την πρόταση. Μπορεί αυτή να ήταν βασικά η κατάσταση παλιότερα, όταν ο Καρλ Μαρξ έγραψε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του, κι ακόμη σήμερα μπορεί να είναι έτσι αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε. Δεύτερον, τα σοσιαλιστικά προγράμματα τείνουν να δημιουργούν περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνουν· με άλλα λόγια, δεν αποδίδουν. Κοινωνική πρόνοια που χρησιμοποιεί τα δημόσια έσοδα για να στηρίξει το εισόδημα των υποαπασχολούμενων ή των ανέργων, φέρνει τυπικά το αποτέλεσμα οι παραλήπτες να εξαρτώνται μάλλον από τα κυβερνητικά επιδόματα παρά από την προσπάθειά τους να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσής των. Κάθε τόπος που ο σοσιαλισμός/κομμουνισμός έχει δοκιμαστεί σε εθνική κλίμακα, έχει αποτύχει να παραμερίσει τις κοινωνικές διακρίσεις στην κοινωνία. Αντιθέτως, αυτό που κάνει είναι ν' αντικαταστήσει τη διάκριση αριστοκράτης/απλός με τη διάκριση εργαζόμενη τάξη/πολιτική τάξη.
Ποια, λοιπόν, είναι η χριστιανική άποψη περί κοινωνικής δικαιοσύνης; Η Αγία Γραφή διδάσκει ότι ο Θεός είναι Θεός δικαιοσύνης. Πραγματικά, «όλοι οι δρόμοι του είναι δικαιοσύνη» (Δευτερονόμιο 32:4). Η Γραφή υποστηρίζει περαιτέρω την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης σύμφωνα με την οποία εκδηλώνεται στους φτωχούς και ταλαιπωρημένους ενδιαφέρον και φροντίδα (Δευτερονόμιο 10:18, 24:17, 27:19). Η Γραφή αναφέρεται συχνά στα ορφανά, στις χήρες και στους πάροικους – δηλαδή, σε ανθρώπους που δεν ήταν ικανοί να τραφούν ή δεν είχαν κάποιο σύστημα υποστήριξης. Ο Θεός πρόσταξε το έθνος του Ισραήλ να φροντίζει για τους έχοντες ανάγκες και η αποτυχία τους τελικά να πράξουν έτσι ήταν, τουλάχιστον μερικώς, ο λόγος που η κρίση έπεσε επάνω τους κι εξορίστηκαν από τη γη τους.
Ο Χριστός, στην ομιλία του στο όρος των Ελαιών, αναφέρεται στη φροντίδα των «άσημων» (Ματθαίος 25:40, ΝΜΒ), και στην επιστολή του Ιακώβου αναπτύσσει τη φύση της «καθαρής θρησκείας» (Ιακώβου 1:27). Έτσι, αν λέγοντας «κοινωνική δικαιοσύνη» εννοούμε ότι η κοινωνία έχει ηθική υποχρέωση να φροντίζει για ανθρώπους που στερούνται βασικών πραγμάτων, αυτό είναι σωστό. Ο Θεός γνωρίζει πως εξαιτίας της Πτώσης, θα υπάρχουν χήρες, ορφανά και πάροικοι μέσα στην κοινωνία, κι έχει προνοήσει τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη γι' αυτούς που ζουν στο περιθώριο. Το υπόδειγμα αυτής της συμπεριφοράς είναι ο ίδιος ο Χριστός, που εκδήλωνε την αίσθηση της δικαιοσύνης του Θεού φέρνοντας το ευαγγελικό μήνυμα και στους απόβλητους της κοινωνίας.
Η χριστιανική αντίληψη, όμως, της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι διαφορετική από τη σύγχρονη αντίληψη. Οι βιβλικές παροτρύνσεις για τη φροντίδα των φτωχών είναι περισσότερο προσωπικές παρά κοινωνικές. Με άλλα λόγια, κάθε χριστιανός ενθαρρύνεται να κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει τους «άσημους». Η βάση για τέτοιες βιβλικές εντολές βρίσκεται στη δεύτερη μεγάλη εντολή – ν' αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου (Ματθαίος 22:39). Η σημερινή ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης αντικαθιστά το άτομο με την κυβέρνηση, η οποία μέσω της φορολογίας και άλλων τρόπων αναδιανέμει τον πλούτο. Η πολιτική αυτή δεν ενθαρρύνει το δόσιμο από αγάπη αλλά την πικρία από μέρους εκείνων που βλέπουν τον πλούτο που δύσκολα απέκτησαν να τους αφαιρείται.
Μια άλλη διαφορά είναι ότι η χριστιανική κοσμοθεωρία περί κοινωνικής δικαιοσύνης δεν θεωρεί ότι οι πλούσιοι είναι ωφελημένοι από κέρδη που αποκτήθηκαν παράνομα. Ο πλούτος δεν είναι κακός, σύμφωνα με τη χριστιανική κοσμοθεωρία αλλά υπάρχει η ευθύνη και η προσδοκία να είμαστε καλοί διαχειριστές του πλούτου μας (διότι όλος ο πλούτος πηγάζει από τον Θεό). Η κοινωνική δικαιοσύνη σήμερα εφαρμόζεται με την υπόθεση πως οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται τους φτωχούς. Μια τρίτη διαφορά είναι ότι με τη χριστιανική αντίληψη της διαχείρισης, ο χριστιανός μπορεί να δίνει σε αγαθοεργίες που εκείνος θέλει να στηρίξει. Για παράδειγμα, αν ένας χριστιανός ενδιαφέρεται από καρδιάς για τα αγέννητα έμβρυα, μπορεί και υποστηρίζει τους σχετικούς φορείς δίνοντας τον χρόνο του, τα χαρίσματά του και από ό,τι διαθέτει. Υπό την σύγχρονη μορφή κοινωνικής δικαιοσύνης, είναι οι έχοντες εξουσία μέσα στην κυβέρνηση που αποφασίζουν ποιος λαμβάνει τον πλούτο που αναδιανέμεται. Δεν έχουμε έλεγχο στο τι κάνει η κυβέρνηση με τους φόρους που παίρνει, και αρκετά συχνά τα χρήματα αυτά πηγαίνουν σε αγαθοεργίες που δεν θεωρούμε αξιόλογες.
Υπάρχει βασικά μια ένταση μεταξύ της θεοκεντρικής προσέγγισης της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ανθρωποκεντρικής. Η δεύτερη προσέγγιση θεωρεί την κυβέρνηση ως σωτήρα, φέρνοντας μια ουτοπία μέσω κυβερνητικών πολιτικών. Η θεοκεντρική προσέγγιση θεωρεί τον Χριστό ως Σωτήρα που φέρνει τον Ουρανό στη γη όταν επιστρέψει. Στην επιστροφή Του, ο Χριστός θ' αποκαταστήσει τα πάντα και θα εφαρμόσει τέλεια δικαιοσύνη. Μέχρι τότε, οι χριστιανοί εκφράζουν την αγάπη και τη δικαιοσύνη του Θεού δείχνοντας καλοσύνη και έλεος στους περισσότερο ταλαιπωρημένους.
English
Τι λέει η Αγία Γραφή για την κοινωνική δικαιοσύνη;
