Ερώτηση
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού;
Απάντηση
Με απλά λόγια, ο μεταμοντερνισμός είναι μια φιλοσοφία που δεν αποδέχεται αντικειμενική ή απόλυτη αλήθεια, ιδιαίτερα σε ζητήματα θρησκείας και πνευματικότητας. Όταν ο μεταμοντερνισμός έρχεται αντιμέτωπος με μια αξίωση αλήθειας αναφορικά με την πραγματικότητα του Θεού και τη θρησκευτική πρακτική, η άποψη του διευκρινίζεται με την πρόταση «αυτό μπορεί ν' αληθεύει για σένα αλλά όχι για μένα». Ενώ μια τέτοια απάντηση μπορεί να είναι απόλυτα ταιριαστή όταν συζητούμε για το αγαπημένο μας φαγητό ή τις προτιμήσεις μας στην τέχνη, αυτός ο τρόπος σκέψης γίνεται επικίνδυνος όταν εφαρμόζεται στην πραγματικότητα, διότι συγχέει ζητήματα άποψης με ζητήματα αλήθειας.
Ο όρος «μεταμοντερνισμός» σημαίνει κυριολεκτικά «μετά τον μοντερνισμό» και χρησιμοποιείται φιλοσοφικά για να περιγράψει τη σύγχρονη εποχή που ήρθε μετά την περίοδο του μοντερνισμού. Ο μεταμοντερνισμός είναι μια αντίδραση (ή ίσως καλύτερα, μια ανταπόκριση απογοήτευσης) στην αποτυχία εκπλήρωσης της υπόσχεσης του μοντερνισμού να χρησιμοποιήσει μόνο την ανθρώπινη λογική για να βελτιώσει την ανθρωπότητα και να καταστήσει τον κόσμο έναν καλύτερο τόπο. Καθώς μία από τις πεποιθήσεις του μοντερνισμού ήταν ότι όντως υπάρχουν απόλυτες αξίες, ο μεταμοντερνισμός επιζητεί να «διορθώσει» τα πράγματα και ξεκινάει με την εξάλειψη των απολύτων αληθειών και τη θεώρηση των πάντων (συμπεριλαμβανομένων των εμπειρικών επιστημών και της θρησκείας) ως σχετικών με τις απόψεις και τις επιθυμίες του ατόμου.
Οι κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού μπορούν να θεωρηθούν ως ένα κατερχόμενο σπιράλ που ξεκινά με την απόρριψη της απόλυτης αλήθειας, η οποία οδηγεί στη συνέχεια στην απώλεια διακρίσεων σε ζητήματα θρησκείας και πίστης, και κορυφώνεται στη φιλοσοφία του θρησκευτικού πλουραλισμού, που λέει ότι καμία πίστη ή θρησκεία δεν είναι αντικειμενικά αληθής και συνεπώς κανένας δεν μπορεί να ισχυρίζεται πως η δική του θρησκεία είναι αληθής ενώ κάποια άλλη είναι ψευδής.
Οι κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού — #1 – σχετική αλήθεια
Η θέση του μεταμοντερνισμού αναφορικά με τη σχετική αλήθεια είναι το αποτέλεσμα επεξεργασίας φιλοσοφικού στοχασμού πολλών γενεών. Από τον Αυγουστίνο ως τη Μεταρρύθμιση, οι διανοητικές πτυχές του δυτικού πολιτισμού και η ιδέα της αλήθειας κυριαρχούνταν από θεολόγους. Αλλά αρχίζοντας με την Αναγέννηση, τους αιώνες 14ο-17ο, οι στοχαστές άρχισαν ν' ανυψώνουν την ανθρωπότητα στο κέντρο της πραγματικότητας. Αν κάποιος κοίταζε τις περιόδους της Ιστορίας σαν ένα οικογενειακό δέντρο, η Αναγέννηση θα ήταν η γιαγιά του μοντερνισμού και ο Διαφωτισμός, η μητέρα του. Ο Ρενέ Ντεκάρτ («σκέπτομαι, άρα υπάρχω») προσωποποιούσε την έναρξη αυτής της περιόδου. Ο Θεός δεν ήταν το κέντρο της αλήθειας πλέον – ήταν ο άνθρωπος.
Ο Διαφωτισμός ήταν, κατά κάποιο τρόπο, η πλήρης επιβολή του επιστημονικού προτύπου της λογικής πάνω σε όλες τις πλευρές της αλήθειας. Ισχυριζόταν πως μόνο τα επιστημονικά δεδομένα μπορούσαν να κατανοηθούν αντικειμενικά, να οριστούν και να υπερασπιστούν. Η αλήθεια που αφορούσε τη θρησκεία απορρίφθηκε. Ο φιλόσοφος που συνέπραξε στη διαμόρφωση της ιδέας πως η αλήθεια είναι σχετική, ήταν ο Πρώσος Εμμάνουελ Καντ με το έργο του Η κριτική του καθαρού λόγου, το οποίο εμφανίστηκε το 1781. Ο Καντ ισχυρίστηκε πως είναι αδύνατη η αληθής γνώση περί του Θεού, κι έτσι έκανε έναν διαχωρισμό στη γνώση μεταξύ «γεγονότων» και «πίστης». Σύμφωνα με τον Καντ, «τα γεγονότα δεν έχουν καμία σχέση με τη θρησκεία». Το αποτέλεσμα είναι ότι τα πνευματικά ζητήματα υπάχθηκαν στη σφαίρα των απόψεων, και μόνο οι εμπειρικές επιστήμες νοούνταν να μιλούν για αλήθεια. Ενώ ο μοντερνισμός πίστευε σε απόλυτα, στην επιστήμη, η ειδική αποκάλυψη του Θεού (η Αγία Γραφή) υπέστη έξωση από τη σφαίρα της αλήθειας και της βεβαιότητας.
Από τον μοντερνισμό προήλθε ο μεταμοντερνισμός και οι ιδέες του Φρειδερίκου Νίτσε. Ως ο προστάτης άγιος της φιλοσοφίας του μεταμοντερνισμού, ο Νίτσε πρέσβευε τον «προοπτικισμό» που λέει πως όλη η γνώση (συμπεριλαμβανομένης της επιστήμης) είναι ζήτημα προοπτικής και ερμηνείας. Πολλοί άλλοι φιλόσοφοι έχουν οικοδομήσει πάνω στο έργο του Νίτσε (για παράδειγμα, Foucault, Rorty, και Lyotard) κι έχουν συμφωνήσει στην απόρριψη του Θεού και της θρησκείας γενικά. Επίσης απέρριψαν κάθε υπαινιγμό περί απόλυτης αλήθειας, ή όπως ο Lyotard το έθεσε, απόρριψη της μετα-αφήγησης (μια αλήθεια που υπερβαίνει όλους τους λαούς και τους πολιτισμούς).
Ο φιλοσοφικός πόλεμος ενάντια στην αντικειμενική αλήθεια έχει οδηγήσει στο αποτέλεσμα, να είναι ο μεταμοντερνισμός πλήρως ενάντιος σε κάθε ισχυρισμό περί απολύτων. Ένας τέτοιος τρόπος σκέψης φυσικά απορρίπτει οτιδήποτε δηλώνεται ως αλάνθαστη αλήθεια, όπως λ.χ., η Αγία Γραφή.
Οι κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού — #2 – απώλεια διάκρισης
Ο μεγάλος θεολόγος Θωμάς Ακινάτης είπε, «είναι το καθήκον του φιλοσόφου να κάνει διακρίσεις». Αυτό που εννοούσε ο Ακινάτης είναι ότι η αλήθεια εξαρτάται από την ικανότητα διάκρισης – ικανότητα να διακρίνεις «αυτό» από «εκείνο» στη σφαίρα της γνώσης. Αν, όμως, αντικειμενική και απόλυτη αλήθεια δεν υπάρχει, τότε τα πάντα γίνονται ζήτημα προσωπικής ερμηνείας. Για τον μεταμοντέρνο στοχαστή, ο συγγραφέας ενός βιβλίου δεν κατέχει τη σωστή ερμηνεία του έργου του· είναι ο αναγνώστης που πραγματικά αποφασίζει τι εννοεί το βιβλίο – μια διαδικασία που αποκαλείται αποδόμηση. Και με δεδομένο πως υπάρχουν πολλοί αναγνώστες (σε αντίθεση με τον έναν συγγραφέα), είναι φυσιολογικό να υπάρχουν πολλές έγκυρες ερμηνείες.
Μια τέτοια χαοτική κατάσταση καθιστά αδύνατη την πραγματοποίηση σημαντικών ή μακροχρόνιων διακρίσεων μεταξύ ερμηνειών, διότι δεν υπάρχει πρότυπο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Αυτό εφαρμόζεται ιδιαίτερα σε ζητήματα πίστης και θρησκείας. Προσπαθώντας να κάνουμε κανονικές και σημαντικές διακρίσεις στο χώρο της θρησκείας, δεν έχει περισσότερο νόημα από τη συζήτηση σχετικά με το αν η σοκολάτα έχει καλύτερη γεύση από τη βανίλια. Ο μεταμοντερνισμός λέει πως είναι αδύνατο ν' αποφανθούμε αντικειμενικά μεταξύ ανταγωνιστικών αξιώσεων αλήθειας.
Κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού — #3 – πλουραλισμός
Αν δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, κι αν δεν υπάρχει τρόπος να κάνουμε σημαντικές σωστές/εσφαλμένες διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών πεποιθήσεων και θρησκειών, τότε το φυσιολογικό συμπέρασμα είναι ότι όλα τα πιστεύω πρέπει να θεωρηθούν εξίσου έγκυρα. Ο κατάλληλος όρος γι' αυτήν την πρακτική επεξεργασία του μεταμοντερνισμού είναι «φιλοσοφικός πλουραλισμός». Στο πλαίσιό του, καμία θρησκεία δεν έχει το δικαίωμα να χαρακτηρίσει εαυτή σωστή και τις διαφορετικές ως εσφαλμένες, ή ακόμη, κατώτερες. Για όσους ασπάζονται τον φιλοσοφικό, θρησκευτικό πλουραλισμό, δεν υπάρχει πλέον καμία αίρεση, εκτός, ίσως, από την άποψη ότι υπάρχουν αιρέσεις. Ο D. A. Carson υπογραμμίζει τις ανησυχίες του συντηρητικού ευαγγελικισμού, σχετικά με τον κίνδυνο του πλουραλισμού: «Στις πλέον κατηφείς διαθέσεις μου, διερωτώμαι μερικές φορές αν το άσχημο πρόσωπο, που το αποκαλώ φιλοσοφικό πλουραλισμό, είναι η πλέον επικίνδυνη απειλή για το ευαγγέλιο, από την άνοδο της αίρεσης των Γνωστικών, τον δεύτερο αιώνα.»
Αυτοί οι προοδευτικοί κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού –σχετική αλήθεια, απώλεια διάκρισης, και φιλοσοφικός πλουραλισμός- αντιπροσωπεύουν επιβλητικές απειλές του χριστιανισμού διότι από κοινού απορρίπτουν τον λόγο του Θεού ως κάτι που δεν έχει πραγματική εξουσία πάνω στο ανθρώπινο γένος και δεν έχει τη δυνατότητα να δείξει πως είναι αληθής σ' ένα κόσμο διαφορετικών θρησκειών. Ποια είναι η απάντηση του χριστιανισμού σ' αυτές τις προκλήσεις;
Απάντηση στους κινδύνους του μεταμοντερνισμού
Ο χριστιανισμός ισχυρίζεται πως είναι απολύτως αληθής, ότι υπάρχουν διακρίσεις που έχουν νόημα στα ζητήματα του σωστού/λάθους (αλλά και της πνευματικής αλήθειας και πλάνης), και ότι η αλήθεια των ισχυρισμών του περί Θεού, συνεπάγεται το σφάλμα των θρησκειών που αντιτίθενται σ' αυτούς τους ισχυρισμούς. Μια τέτοια στάση προκαλεί κραυγές αντίδρασης από μέρους του μεταμοντερνισμού, πως πρόκειται δηλαδή για «αλαζονεία» και «έλλειψη ανεκτικότητας». Η αλήθεια, όμως, δεν αποτελεί ζήτημα συμπεριφοράς ή προτίμησης, και όταν εξεταστεί προσεκτικά, τα θεμέλια του μεταμοντερνισμού γρήγορα καταρρέουν, αποκαλύπτοντας πως οι ισχυρισμοί τού χριστιανισμού είναι και εύλογοι και πειστικοί.
Πρώτον, ο χριστιανισμός ισχυρίζεται πως υπάρχει απόλυτη αλήθεια. Πραγματικά, ο Ιησούς λέει συγκεκριμένα πως στάλθηκε να κάνει ένα πράγμα: «Να δώσει μαρτυρία για την αλήθεια» (Ιωάννης 18:37). Ο μεταμοντερνισμός λέει πως δεν πρέπει να δηλώνεται τίποτα ως αλήθεια, αλλά η θέση αυτή αυτοαναιρείται-δηλώνεται τουλάχιστον μία απόλυτη αλήθεια: ότι δεν πρέπει να δηλώνεται τίποτα ως αλήθεια. Αυτό σημαίνει ότι ο μεταμοντερνισμός πράγματι πιστεύει στην απόλυτη αλήθεια. Οι φιλόσοφοί του γράφουν βιβλία, δηλώνοντας πράγματα που προσδοκούν οι αναγνώστες τους ν' ασπαστούν ως αλήθειες. Με απλά λόγια, ένας καθηγητής είπε, «Όταν κάποιος λέει πως δεν υπάρχει αλήθεια, σου ζητάει να μην τον πιστέψεις. Κάνε το λοιπόν.»
Δεύτερον, ο χριστιανισμός ισχυρίζεται ότι υπάρχουν σημαντικές διακρίσεις μεταξύ της χριστιανικής πίστης και όλων των άλλων θρησκειών. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως εκείνοι που ισχυρίζονται πως δεν έχουν νόημα οι διακρίσεις, κάνουν πραγματικά μια διάκριση. Προσπαθούν να προβάλλουν τη διαφορά σ' αυτό που εκείνοι πιστεύουν πως είναι αλήθεια και στις χριστιανικές αξιώσεις περί αλήθειας. Οι μεταμοντέρνοι συγγραφείς προσδοκούν οι αναγνώστες τους να καταλήξουν στα σωστά συμπεράσματα σχετικά με αυτά που έχουν γράψει και είναι έτοιμοι να διορθώσουν εκείνους που ερμηνεύουν το έργο τους διαφορετικά από τη δική τους αρχική πρόθεση. Ξανά, η θέση τους και η φιλοσοφία τους δείχνει πως αυτοαναιρείται διότι πρόθυμα κάνουν διακρίσεις μεταξύ αυτού που πιστεύουν πως είναι σωστό και αυτού που βλέπουν πως αποτελεί σφάλμα.
Τελικά, ο χριστιανισμός ισχυρίζεται πως είναι παγκοσμίως αληθής σε ό,τι λέει σχετικά με την κατάσταση του ανθρώπου μπροστά στον Θεό (ο ξεπεσμός του), για τη θυσία του Χριστού υπέρ του αυτού του ξεπεσμένου ανθρωπίνου γένους, και τον αποχωρισμό μεταξύ του Θεού και καθενός ανθρώπου που εκλέγει να μην αποδεχθεί αυτό που λέει ο Θεός για την αμαρτία και την ανάγκη της μετάνοιας. Όταν ο Παύλος απευθύνθηκε στους στωικούς και επικούρειους φιλοσόφους στον Άρειο Πάγο, είπε, «Ο Θεός παρέβλεψε τα χρόνια της άγνοιας· τώρα όμως απαιτεί απ' όλους τους ανθρώπους σε κάθε τόπο να μετανοήσουν» (Πράξεις 17:30). Η διακήρυξη του Παύλου δεν ήταν «αυτά είναι αλήθεια για μένα αλλά ίσως δεν είναι για σας»· ήταν μια αποκλειστική και πανανθρώπινης εμβέλειας εντολή (δηλαδή, ήταν μια μετα-αφήγηση) στον καθένα από τον Θεό. Κάθε μεταμοντερνιστής που λέει ότι ο Παύλος σφάλλει, διαπράττει σφάλμα ενάντια στη δική του πλουραλιστική φιλοσοφία, η οποία λέει ότι καμία πίστη ή θρησκεία δεν είναι λαθεμένη. Και πάλι, ο μεταμοντερνιστής βιάζει τη δική του άποψη πως κάθε θρησκεία είναι εξίσου αληθής.
Όπως δεν είναι αλαζονικό να επιμένει ένας δάσκαλος των μαθηματικών πως 2+2=4, ή ένας κλειδαράς να επιμένει πως μόνο ένα κλειδί ταιριάζει στην κλειδωμένη πόρτα, έτσι δεν είναι αλαζονικό για τον χριστιανό να στέκεται ενάντια στον μεταμοντέρνο τρόπο σκέψης και να επιμένει ότι ο χριστιανισμός είναι αληθής και κάθε τι που αντιτίθεται σ' αυτόν είναι ψευδές. Υπάρχει απόλυτη αλήθεια και υπάρχουν συνέπειες όταν σφάλλουμε. Ενώ ο πλουραλισμός είναι επιθυμητός σε ζητήματα όπως η προτίμηση της τροφής, δεν βοηθάει στη θέμα της αλήθειας. Ο χριστιανός οφείλει να παρουσιάζει την αλήθεια του Θεού με αγάπη και να ρωτήσει απλά τον μεταμοντερνιστή που οργίζεται με τους αποκλειστικούς ισχυρισμούς του χριστιανισμού, «Δηλαδή τώρα έγινα εχθρός σας, επειδή σας λέω την αλήθεια;» (Γαλάτας 4:16).
English
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι του μεταμοντερνισμού;
