Ερώτηση
Τι είναι ο ηθικός ρελατιβισμός;
Απάντηση
Μπορούμε να κατανοήσουμε ευκολότερα τον ηθικό ρελατιβισμό όταν τον συγκρίνουμε με τον ηθικό απολυταρχισμό που διατείνεται πως το ήθος βασίζεται σε καθολικές αρχές όπως ο φυσικός νόμος και η συνείδηση. Οι απολυταρχικοί χριστιανοί θεωρούν πως ο Θεός είναι η ύψιστη πηγή της αποδεκτής ηθικής και γι’ αυτό μένει αμετάβλητη όπως και ο Θεός. Ο ηθικός ρελατιβισμός ισχυρίζεται πως η ηθική δεν βασίζεται σε καμία αρχή αλλά πως οι ηθικές «αλήθειες» εξαρτώνται από μεταβλητές συνθήκες όπως είναι η συγκεκριμένη κατάσταση, το πολιτιστικό πλαίσιο και τα συναισθήματα ενός ανθρώπου.
Μπορούμε να πούμε μερικά πράγματα για τα επιχειρήματα που υπερασπίζονται τον ηθικό ρελατιβισμό και που αποκαλύπτουν την αμφιλεγόμενη φύση του. Πρώτον αν και αυτά τα επιχειρήματα ακούγονται καλά στην αρχή, μέσα τους βρίσκει κανείς λογικές αντιφάσεις προτείνοντας το «σωστό» ηθικό πλαίσιο που πρέπει όλοι να ακολουθούν. Από μόνος του ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι απολυταρχικός. Δεύτερον σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και κάποιοι από τους ρελατιβιστές απορρίπτουν την σχετικότητα της ηθικής γιατί δεν αποδέχονται την αθωότητα ενός δολοφόνου ή ενός βιαστή επειδή «ακολουθούσε τα προσωπικά του κριτήρια».
Οι ρελατιβιστές μπορεί να ισχυρίζονται πως οι διαφορετικές πολιτιστικές αξίες δείχνουν πως το ήθος είναι σχετικό για τους διάφορους λαούς αλλά αυτό το επιχείρημα μπερδεύει τις πράξεις των ξεχωριστών ανθρώπων (αυτό που κάνουν) με τα απόλυτα στάνταρτ (αυτό που πρέπει να κάνουν). Αν μια κοινωνία ορίζει το σωστό και το λάθος πως είναι δυνατόν να έχουμε καταδικάσει τους ναζιστές; Εν τέλει εκείνοι απλά ακολουθούσαν την ηθική της κοινωνίας τους. Οι ναζιστές είναι κακοί μόνο αν η δολοφονία είναι καθολικό κακό. Το γεγονός πως είχαν δική τους ηθική δεν τους εξιλεώνει. Εκτός αυτού αν και πολλοί άνθρωποι εξασκούν την ηθική με διαφορετικό τρόπο δεν παύουν να μοιράζονται και ένα κοινό ήθος. Π. χ. οι οπαδοί και οι αντίπαλοι των εκτρώσεων συμφωνούν πως η δολοφονία είναι κακό πράγμα αλλά δεν συμφωνούν στο αν η έκτρωση είναι δολοφονία. Έτσι ακόμα και σ’ αυτήν την κατάσταση φαίνεται πως το απόλυτο, το καθολικό μοντέλο είναι σωστό.
Κάποιοι άνθρωποι ισχυρίζονται πως οι μεταβαλλόμενες καταστάσεις επιβάλλουν μια μεταβαλλόμενη ηθική – οι διαφορετικές καταστάσεις απαιτούν διαφορετικές αντιδράσεις που μπορούν να μην είναι κατάλληλες σε άλλες περιπτώσεις. Αλλά υπάρχουν τρία πράγματα με τα οποία πρέπει να κρίνουμε μια πράξη: την κατάσταση, την πράξη και την πρόθεση. Π. χ. μπορούμε να καταδικάσουμε κάποιον για δολοφονία εκ προθέσεως ακόμα κι αν δεν έχει καταφέρει να πετύχει το στόχο του. Γι’ αυτό οι καταστάσεις είναι μέρος των ηθικών αποφάσεων γιατί δείχνουν τα συμφραζόμενα μιας επιλογής για κάποια συγκεκριμένη ηθική πράξη (εφαρμογή καθολικών αρχών).
Το βασικό επιχείρημα στο οποίο μας επιστήνουν την προσοχή οι ρελατιβιστές είναι η ανεκτικότητα. Διατείνονται πως δεν είναι ευγενικό να πούμε σε κάποιον άνθρωπο πως η ηθική του είναι λάθος. Ο ρελατιβισμός είναι ανεκτικός προς κάθε άποψη. Αλλά αυτό είναι παραπλανητικό. Πρώτον δεν πρέπει να είμαστε ανεκτικοί προς το κακό. Δεν πρέπει να είμαστε ανεκτικοί στην άποψη του βιαστή πως οι γυναίκες είναι αντικείμενα για την επίτευξη ικανοποίησης με τα οποία εκείνος μπορεί να κάνει κατάχρηση. Δεύτερον η ανεκτικότητα έρχεται σε ρήξη με τον εαυτό της γιατί οι ρελατιβιστές δεν είναι καθόλου ανεκτικοί προς την έλλειψη ανεκτικότητας ή την απολυταρχία. Τρίτον οι ρελατιβιστές δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί πρέπει να είμαστε ανεκτικοί. Το ίδιο το γεγονός πως πρέπει να είμαστε ανεκτικοί προς τους άλλους ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε μαζί τους βασίζεται σε μια απόλυτη ηθική αρχή πως πάντα πρέπει να φερόμαστε στους ανθρώπους δίκαια – και αυτό είναι επίσης απόλυτο! Ουσιαστικά δίχως καθολικές ηθικές αρχές δεν μπορεί να υπάρξει καλό.
Είναι γεγονός πως όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με συνείδηση και όλοι μας ενστικτωδώς καταλαβαίνουμε όταν κάποιος μας κάνει κακό ή πότε κάνουμε κακό στους άλλους. Εμείς φερόμαστε σαν να περιμένουμε και οι άλλοι να το αναγνωρίζουν αυτό. Ακόμα και σαν παιδιά ξέραμε την διαφορά μεταξύ του «τίμιου» και του «άτιμου» φερσίματος. Μόνο αν η φιλοσοφία μας είναι αδύναμη κάποιος μπορεί να μας πείσει πως κάνουμε λάθος και πως η αλήθεια βρίσκεται στην ηθική σχετικότητα.
English
Τι είναι ο ηθικός ρελατιβισμός;
