Ερώτηση
Κατάπιε, πραγματικά, τον Ιωνά μια φάλαινα;
Απάντηση
Η ιστορία του Ιωνά είναι μια εκπληκτική ιστορία ενός ανυπάκουου προφήτη, τον οποίο κατάπιε μια φάλαινα (ή ένα κήτος – δες παρακάτω) και τον ξέρασε στην ακτή· απρόθυμα οδήγησε σε μετάνοια τη διεφθαρμένη πόλη της Νινευή. Η βιβλική αφήγηση δέχεται συχνά κριτική από τους σκεπτικιστές ένεκα του θαυματουργικού περιεχομένου της. Τα θαύματα αυτά περιλαμβάνουν:
• Μια τρικυμία της θάλασσας της Μεσογείου, που την προκάλεσε αλλά και την έπαυσε ο Θεός (1:4-16).
• 'Ένα κήτος που ο Θεός το καθόρισε να καταπιεί τον προφήτη, αφού ρίχτηκε στη θάλασσα από το πλήρωμα του πλοίου (1:17).
• Η διάσωση του Ιωνά στην κοιλιά του κήτους για τρεις ημέρες και τρεις νύχτες, ή η ανάστασή του από τους νεκρούς, αφού το κήτος τον απέβαλλε στην ακτή, με βάση την ερμηνεία του κειμένου που δέχεσαι (1:17).
• Το κήτος ξερνάει τον Ιωνά στην ακτή με εντολή του Θεού (2:10).
• Ο Θεός ορίζει τη γρήγορη αύξηση μιας νεροκολοκυθιάς για να δώσει σκιά στον Ιωνά (4:6).
• Ο Θεός ορίζει ένα σκουλήκι να επιτεθεί και καταστρέψει τη νεροκολοκυθιά που πρόσφερε σκιά (4:7).
• Ο Θεός προστάζει έναν καυστικό άνεμο που κάνει τον Ιωνά να λιγοψυχήσει (4:8).
Οι κριτικοί, επίσης, δυσκολεύονται πολύ να πιστέψουν πως οι Νινευίτες μετάνιωσαν (3:4-9), αν και δεν πρόκειται για θαύμα από «τεχνικής» άποψης. Η μετάνοια της Νινευή δένει τέλεια στο βέβαιο γεγονός με δεδομένο τον ασυνήθιστο ερχομό του Ιωνά στις ακτές της Μεσογείου και την προβολή της λατρείας του Δαγών σ' αυτήν τη συγκεκριμένη περιοχή του αρχαίου κόσμου. Ο Δαγών είχε τη μορφή ψαριού και έχαιρε εκτίμησης ανάμεσα στο πάνθεο της Μεσοποταμίας και της ανατολικής ακτής της Μεσογείου. Αναφέρεται πολλές φορές στην Αγία Γραφή σε σχέση με τους Φιλισταίους (Κριτές 16:23-24, Α΄ Σαμουήλ 5:1-7, Α΄ Χρονικών 10:8-12). Απεικονίσεις του Δαγών έχουν βρεθεί σε παλάτια και ναούς της Νινευή και στην ευρύτερη περιοχή. Σε μερικές περιπτώσεις αναπαρίσταται ως άνθρωπος που ντύνεται ένα ψάρι. Σε άλλες, φαίνεται μερικώς άνθρωπος και μερικώς ψάρι – δηλαδή, τρίτων.
Αναφορικά με την επιτυχία του Ιωνά στη Νινευή, ο ανατολικολόγος Henry Clay Trumbull ισχυρίστηκε έγκυρα όταν έγραψε, «Πόσο καλύτερο κήρυγμα θα μπορούσε να κάνει ο Ιωνάς ως αποσταλμένος του Θεού στη Νινευή από το να εκβληθεί έξω από το στόμα ενός κήτους, στην παρουσία μαρτύρων, ας πούμε στην ακτή της Φοινίκης, όπου ο θεός-ψάρι αποτελούσε αγαπητό αντικείμενο λατρείας; Ένα τέτοιο γεγονός θα είχε αναπόφευκτα διεγείρει την ευμετάβλητη φύση των παρατηρητών της Ανατολής, έτσι που κάποιο πλήθος θα ήταν έτοιμο ν' ακολουθήσει την φαινομενικά νέα προσωποποίηση του θεού-ψαριού, κάνοντας γνωστή την ιστορία του, με ποιο τρόπο ήρθε από τη θάλασσα έχοντας την αποστολή να κηρύξει στην πόλη που το κέντρο της λατρείας της ήταν ο Θεός-ψάρι.» (H. Clay Trumbull, "Ο Ιωνάς στη Νινευή", Journal of Biblical Literature, Τόμος 2, No.1, 1892, σ. 56).
Κάποιοι ερμηνευτές έχουν υποθέσει ότι η εμφάνιση του Ιωνά, χωρίς αμφιβολία, θα είχε ασπρίσει από τη δράση των πεπτικών οξέων του κήτους, και θα βοήθησε πολύ την αποστολή του. Αν αυτό είναι αλήθεια, οι Νινευίτες θα συνάντησαν έναν άνθρωπο με άσπρο δέρμα, μαλλιά και ρούχα –έναν άνθρωπο που τον συνόδευσαν φρενήρεις ακόλουθοι, πολλοί από τους οποίους θα ισχυρίστηκαν πως ήταν μάρτυρες της στιγμής που το κήτος τον ξέρασε στην ακτή (συν κάθε γλαφυρή υπερβολή που ενδεχομένως πρόσθεσαν).
Ο Ιωνάς χρειαζόταν να προξενήσει αρκετή αναταραχή για να γίνει δεκτός από τον βασιλιά, ο οποίος πιστεύοντας το μήνυμα του Ιωνά για την επικείμενη καταστροφή του, είχε την εξουσία να κηρύξει νηστεία και μετάνοια σε όλη την πόλη. Σύμφωνα με τη βιβλική αφήγηση, αυτό ακριβώς συνέβηκε (Ιωνάς 3:6-9). Παρατηρούμε λοιπόν πως με το δεδομένο ότι το κήτος ξέρασε τον Ιωνά στην ακτή, η μετάνοια της Νινευή ακολουθεί ως μια πολύ λογική εξέλιξη.
Όσον αφορά την εμπειρία του Ιωνά μέσα στη θάλασσα (που αποτελεί το κύριο σημείο της ιστορίας), αν και δεν υπάρχουν αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία ότι ένα κήτος κατάπιε τον Ιωνά κι επέζησε να το διηγηθεί, υπάρχει κάποια προκλητική επιβεβαιωτική απόδειξη. Τον τρίτο αιώνα π.Χ., ένας βαβυλώνιος ιερέας/ιστορικός με το όνομα Βηρωσσός έγραψε για ένα μυθικό δημιούργημα που ονομαζόταν Οάννης, που αναδύθηκε από τη θάλασσα για να διδάξει θεία σοφία τους ανθρώπους. Οι ερμηνευτές ταυτίζουν, γενικώς, αυτό το μυστηριώδες ψάρι-άνθρωπο ως προσωποποίηση του βαβυλώνιου θεού του νερού Έα (επίσης γνωστού ως Ένκι). Το περίεργο με την αναφορά του Βηρωσσού είναι το όνομα που χρησιμοποίησε: Οάννης.
Ο Βηρωσσός έγραψε κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου. Το όνομα Οάννης ελάχιστα διαφέρει από το ελληνικό όνομα Ιωάννης. Το όνομα Ιωάννης είναι ένα από τα δύο ελληνικά ονόματα που χρησιμοποιούνται ευρέως στην Καινή Διαθήκη και εκφράζουν το εβραϊκό όνομα Γιονάχ, το οποίο είναι παρατσούκλι του ονόματος Γιοχανάν (δες Ιωάννης 1:42, 21:15 και Ματθαίος 16:17.) Αντιστρόφως, και το Ιωάννης και το Ιωνάς χρησιμοποιούνται ισοδύναμα για να εκφράσουν το εβραϊκό όνομα Γιοχανάν στην ελληνική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης των Εβδομήκοντα. Σύγκρινε τα Β΄ Βασιλέων 25:23 και Α΄ Χρονικών 3:24 στους Εβδομήκοντα με το εβραϊκό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης.
Όσον αφορά με την απουσία του 'Ι' του Ιωάννης, σύμφωνα με τον καθηγητή Trumbull, που ισχυρίζεται πως έχει επιβεβαιώσει τις πληροφορίες του με τον αναγνωρισμένο ασσυριολόγο Δρ. Herman V. Hilprecht, πριν γράψει το δικό του άρθρο πάνω σ' αυτό το θέμα «Στις ασσυριακές επιγραφές το 'J' των ξένων λέξεων γίνεται 'Ι' ή απαλείφεται τελείως· όθεν, το Ιωάννης ως το ελληνικό όνομα που αντιπροσωπεύει το όνομα Ιωνάς, θα εμφανιζόταν στην ασσυριακή είτε ως Ιωάννης είτε ως Οάννης (Trumbull, έ.α. σ. 58).
Η Νινευή ήταν ασσυριακή. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι ο Βηρωσσός έγραψε για ένα ψάρι-άνθρωπο που ονομαζόταν Ιωνάς, ο οποίος αναδύθηκε από τη θάλασσα για να δώσει θεία σοφία στον άνθρωπο – μια αξιοσημείωτη επιβεβαίωση της εβραϊκής αφήγησης.
Ο Βηρωσσός ισχυρίστηκε πως είχε βασιστεί σε επίσημες βαβυλωνιακές πηγές για τις πληροφορίες του. Η Νινευή είχε κατακτηθεί από τους Βαβυλώνιους υπό τον βασιλιά Ναβοπολασάρ το 612 π.Χ., περισσότερα από 300 χρόνια πριν τον Βηρωσσό. Είναι πολύ πιθανό, αν και υπόθεση, πως η αφήγηση της επιτυχίας του Ιωνά στη Νινευή διασώθηκε στα γραπτά κείμενα του Βηρωσσού. Αν είναι έτσι, φαίνεται πως ο Ιωνάς θεοποιήθηκε και μυθοποιήθηκε σε μια περίοδο περίπου τριών αιώνων, αρχικά από τους Ασσύριους, οι οποίοι χωρίς αμφιβολία τον συσχέτισαν με τον θεό-ψάρι Δαγών, και κατόπιν από τους Βαβυλώνιους, οι οποίοι φαίνεται πως τον διασταύρωσαν με τον δικό τους ψάρι-θεό Έα.
Πέραν της αφήγησης του Βηρωσσού, ο Ιωνάς εμφανίζεται στα χρονικά του Ισραήλ ως ο προφήτης που πρόβλεψε τις στρατιωτικές επιτυχίες του Ιεροβοάμ Β ενάντια στη Συρία τον 8ο αιώνα π.Χ. (Β΄ Βασιλέων 14:25). Ο Ιωνάς ήταν ο γιος του Αμαθί (Ιωνάς 1:1) από την πόλη Γαθ-Χέφερ της κάτω Γαλιλαίας. Ο Φλάβιος Ιώσηπος αναφέρει αυτές τις λεπτομέρειες στην Αρχαιολογία των Ιουδαίων (κεφάλαιο 10, παράγραφος 2). Ο Ιωνάς δεν ήταν μια φανταστική φυσιογνωμία που επινοήθηκε για να παίξει τον ρόλο του ανυπάκουου προφήτη, που τον κατάπιε ένα κήτος. Αποτελούσε τμήμα της προφητικής ιστορίας του Ισραήλ.
Όσον αφορά την πόλη της Νινευή, ανακαλύφθηκε ξανά τον 19ο αιώνα, μετά από περισσότερα από 2.500 χρόνια αφάνειας. Πιστεύεται σήμερα πως υπήρξε η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου στον καιρό της πτώσης της (δες Τέσσερις Χιλιάδες Χρόνια Αστικής Ανάπτυξης: Μια Ιστορική Απογραφή, του Tertius Chandler). Σύμφωνα με τον Sir Austen Henry Layard, που κατέγραψε την ανακάλυψη της Νινευή στο κλασικό έργο του Ανακαλύψεις στη Νινευή, η περίμετρος της μεγάλης Νινευή ήταν «ακριβώς τριών ημερών ταξίδι», όπως καταγράφεται στον Ιωνά 3:3 (Austen Henry Layard, Μια Δημοφιλής Αφήγηση των Ανακαλύψεων στη Νινευή, J. C. Derby: New York, 1854, σ. 314). Πριν τη συγκεκριμένη ανακάλυψη, οι σκεπτικιστές χλεύαζαν στο άκουσμα της πιθανότητας πως μπορούσε να υπάρχει μια τόσο μεγάλη πόλη στον αρχαίο κόσμο. Στην πραγματικότητα, οι σκεπτικιστές αρνούνταν καθ' ολοκληρία την ύπαρξη της Νινευή. Η ανακάλυψή της στα μέσα του 19ου αιώνα αποδείχθηκε μια αξιοσημείωτη επιβεβαίωση της Αγίας Γραφής, η οποία αναφέρει τη Νινευή 18 φορές και αφιερώνει δύο ολόκληρα βιβλία (Ιωνά και Ναούμ) για την τύχη της.
Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε το πού ανακαλύφθηκε ξανά η χαμένη πόλη της Νινευή. Βρέθηκε θαμμένη κάτω από δύο λόφους στην γύρω περιοχή της Μοσούλης στο σύγχρονο Ιράκ. Οι λοφίσκοι αυτοί είναι γνωστοί με τα τοπικά τους ονόματα, Κουγιουντζίκ και Νάμπι Γιούνους. Το όνομα Νάμπι Γιούνους συμβαίνει να είναι στην αραβική γλώσσα η φράση «ο προφήτης Ιωνάς». Η χαμένη πόλη της Νινευή βρέθηκε θαμμένη κάτω από ένα αρχαίο λόφο που έχει το όνομα του προφήτη Ιωνά.
Όσον αφορά τη φάλαινα, η Γραφή δεν μιλάει συγκεκριμένα για το είδος του θαλάσσιου κήτους που κατάπιε τον Ιωνά. Οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν πως ήταν η φάλαινα φυσητήρας. Θα μπορούσε ακόμη να είναι ένας λευκός καρχαρίας. Η εβραϊκή φράση που χρησιμοποιείται στην Παλαιά Διαθήκη σημαίνει κυριολεκτικά «κήτος», που σημαίνει θαλάσσιο τέρας ή πελώριος ιχθύς. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο είδη θαλάσσιας ζωής στη Μεσόγειο που είναι γνωστά για τη δυνατότητά τους να καταπιούν ολόκληρο άνθρωπο. Αυτά είναι η φάλαινα φυσητήρας και ο λευκός καρχαρίας. Είναι γνωστό πως και τα δύο περιφέρονται στη Μεσόγειο και είναι γνωστά στους ναυτικούς της Μεσογείου από τα αρχαία χρόνια. Ο Αριστοτέλης περιέγραψε και τα δύο είδη τον 4ο π.Χ. αιώνα στην Περί Ζώων Ιστορία.
Έτσι, έχουμε τώρα τρεις από τους τέσσερις κύριους παράγοντες: τον Ιωνά, τη Νινευή και το κήτος που καταπίνει τον άνθρωπο. Απομένει ο τέταρτος κύριος παράγοντας: ο Θεός. Οι σκεπτικιστές χλευάζουν για τα θαύματα που περιγράφονται στο βιβλίο του Ιωνά, ως εάν δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός μέσω του οποίου να μπορούν να συμβούν αυτά τα γεγονότα. Αυτή είναι η προκατάληψή τους. Τείνουμε, όμως, να πιστέψουμε πως υπάρχει ο Ένας που είναι δυνατός να χειριστεί τα φυσικά φαινόμενα με υπερφυσικούς τρόπους. Πιστεύουμε πως είναι ο Δημιουργός του φυσικού βασιλείου και συνεπώς δεν περιορίζεται από αυτό. Τον αποκαλούμε Θεό και πιστεύουμε πως έστειλε τον Ιωνά στη Νινευή για να την οδηγήσει σε μετάνοια.
Ο Θεός έχει γνωστοποιήσει τον εαυτό Του μέσα στην ανθρώπινη ιστορία με διάφορους τρόπους, με σπουδαιότερο από όλους την ενσάρκωση του προσώπου του Ιησού Χριστού. Ο Χριστός, όχι μόνο αποτελεί λόγο να πιστέψουμε πως υπάρχει Ένας που μπορεί να πραγματοποιεί θαύματα, αλλά και μας δίνει κάθε πεποίθηση πως τέτοια γεγονότα έχουν πραγματικά συμβεί.
Ο Χριστός μίλησε για την ταλαιπωρία του Ιωνά ως ένα ιστορικό γεγονός. Το χρησιμοποίησε ως μια τυπολογική μεταφορά για τη δική Του σταύρωση και ανάσταση, καθ' εαυτή ένα γεγονός-θαύμα. Ο Ματθαίος αναφέρει τα λόγια του Χριστού, «Επειδή, όπως ο Ιωνάς ήταν στην κοιλιά του κήτους τρεις ημέρες και τρεις νύχτες, έτσι θα είναι και ο Υιός του ανθρώπου στην καρδιά της γης τρεις ημέρες και τρεις νύχτες. Άνδρες Νινευίτες θα αναστηθούν στην κρίση μαζί μ' αυτήν τη γενεά και θα την κατακρίνουν, επειδή μετανόησαν στο κήρυγμα του Ιωνά· και δέστε, εδώ είναι κάτι περισσότερο από τον Ιωνά.» (Ματθαίος 12:40-41, σύγκρινε με Λουκάς 11:29-30, 32).
Η μαρτυρία είναι τέτοια που κάθε χριστιανός θα πρέπει να την εμπιστεύεται και κάθε σκεπτικιστής θα πρέπει να σκεφτεί δύο φορές πριν απορρίψει τον Ιωνά ως ένα παραμύθι.
English
Κατάπιε, πραγματικά, τον Ιωνά μια φάλαινα;
