Ερώτηση
Είναι η πίστη στον Θεό δεκανίκι;
Απάντηση
Ο Jesse Ventura, πρώην κυβερνήτης της Μινεσότα, είπε κάποτε, «Η οργανωμένη θρησκεία είναι απάτη και δεκανίκι για τους αφελείς ανθρώπους που χρειάζονται δύναμη σε αριθμούς.» Μαζί του συμφωνεί ο πορνογράφος Larry Flynt, που σχολίασε, «Δεν υπάρχει τίποτα καλό μπορώ να πω σ' αυτήν (τη θρησκεία). Οι άνθρωποι την χρησιμοποιούν σαν δεκανίκι.» Ο Ted Turner είπε απλά κάποια στιγμή, «Ο χριστιανισμός είναι θρησκεία για χαμένους!». Οι Ventura, Flynt, Turner, και άλλοι που σκέπτονται σαν αυτούς, βλέπουν τους χριστιανούς ως συναισθηματικά αδύναμους και σε ανάγκη φανταστικής υποστήριξης για να τα βγάλουν πέρα στη ζωή τους. Ο υπαινιγμός είναι πως εκείνοι είναι δυνατοί και δεν χρειάζονται τον υποτιθέμενο Θεό να τους βοηθήσει στη ζωή τους.
Τέτοιες δηλώσεις δημιουργούν αρκετά ερωτήματα: Από πού πηγάζει αυτός ο τρόπος σκέψης; Υπάρχει αλήθεια σ' αυτόν; Πώς η Αγία Γραφή ανταποκρίνεται σ' αυτούς τους ισχυρισμούς;
Είναι η πίστη στον Θεό δεκανίκι; Η επίδραση του Φρόυντ
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939) ήταν ένας Αυστριακός νευρολόγος που επινόησε την πρακτική της ψυχανάλυσης, ένα σύστημα που ενστερνίζεται τη θεωρία πως τα ασυνείδητα κίνητρα υπαγορεύουν σε μεγάλο βαθμό την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αν και υποστήριξε τον αθεϊσμό, ο Φρόυντ παραδέχθηκε ότι η αλήθεια της θρησκείας δεν μπορεί να διαψευσθεί και ότι η θρησκευτική πίστη έχει προσφέρει ανάπαυση σε αμέτρητους ανθρώπους μέσα στην ιστορία. Παρ' όλ' αυτά ο Φρόυντ πίστευε πως η ιδέα του Θεού ήταν μια ψευδαίσθηση. Σ' ένα από τα θρησκευτικά του έργα, Το μέλλον μιας αυταπάτης, έγραψε, «Δίνουν (οι πιστοί) το όνομα του 'Θεού' σε μια ασαφή αφηρημένη έννοια, που έχουν δημιουργήσει για τον εαυτό τους».
Όσον αφορά το κίνητρο που δημιουργεί τέτοιες αυταπάτες, ο Φρόυντ πίστευε δύο βασικά πράγματα: (1) άνθρωποι με πίστη δημιουργούν έναν θεό διότι έχουν ισχυρές επιθυμίες κι ελπίδες μέσα τους που ενεργούν ως ανακούφιση απέναντι στην τραχύτητα της ζωής· (2) Η ιδέα του Θεού προέρχεται από την ιδέα μιας ειδυλλιακής πατρικής μορφής που επισκιάζει είτε από την έλλειψη ή την ατέλεια ενός πραγματικού πατέρα στη ζωή ενός θρησκευόμενου ανθρώπου. Μιλώντας για τον παράγοντα της υποτιθέμενης εκπλήρωσης μιας επιθυμίας, έγραψε ο Φρόυντ, «οι θρησκευτικές πεποιθήσεις αποτελούν αυταπάτες, εκπληρώσεις των παλιών, δυνατών και πλέον επειγουσών επιθυμιών του ανθρωπίνου γένους. Αποκαλούμε μια πεποίθηση αυταπάτη όταν η εκπλήρωση μιας επιθυμίας αποτελεί έναν εμφανή παράγοντα στην παρακίνησή της και κάνοντας έτσι, περιφρονούμε τη σχέση της με την πραγματικότητα, όπως ακριβώς μια ψευδαίσθηση καθ' εαυτή δεν επιδέχεται εξακρίβωση».
Για τον Φρόυντ, ο Θεός δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια ψυχολογική προβολή που εξυπηρετεί την προστασία ενός προσώπου από μια πραγματικότητα που δεν θέλει να κοιτάξει και αντιμετωπίσει μόνος του. Μετά τον Φρόυντ ήρθαν άλλοι επιστήμονες και φιλόσοφοι που ισχυρίστηκαν το ίδιο πράγμα και είπαν ότι η θρησκεία είναι απλώς μια αυταπάτη/ψευδαίσθηση του νου. Ο Robert Pirsig, ένας Αμερικανός συγγραφέας και φιλόσοφος, που αντιπροσωπεύει όλους τους ακόλουθους τού Φρόυντ, είπε, «Όταν ένα πρόσωπο πάσχει από μια ψευδαίσθηση, αυτό ονομάζεται φρενοβλάβεια. Όταν πολλοί άνθρωποι πάσχουν από μια ψευδαίσθηση, αυτό ονομάζεται θρησκεία.»
Τι ισχύει αναφορικά με αυτές τις κατηγορίες; Υπάρχει κάποια αλήθεια στους ισχυρισμούς του Φρόυντ και των άλλων;
Εξετάζοντας τους ισχυρισμούς αυτών που θεωρούν τη θρησκεία σαν δεκανίκι
Όταν κάνουμε μια τίμια εξέταση αυτών των ισχυρισμών, το πρώτο πράγματα που αναγνωρίζουμε είναι το τι λένε για τον εαυτό τους εκείνοι που ισχυρίζονται ότι η πίστη στον Θεό είναι δεκανίκι. Οι χλευαστές της θρησκείας λένε πως οι χριστιανοί είναι επιρρεπείς σε ψυχολογικούς παράγοντες, όπως αυτός της εκπλήρωσης μιας επιθυμίας, στους οποίους οι σκεπτικιστές δεν είναι. Αλλά πώς το γνωρίζουν αυτό; Για παράδειγμα ο Φρόυντ είδε την ανάγκη για ένα Θεό Πατέρα ως απόρροια των ανθρώπων με έντονες συναισθηματικές ανάγκες που επιζητούν την πατρική παρουσία, αλλά ποιος θα μπορούσε να μας διαβεβαιώσει πως ο Φρόυντ δεν είχε ανάγκη αυτής της πατρικής φιγούρας; Και ίσως ο Φρόυντ να εκδήλωσε την εκπλήρωση της έντονης επιθυμίας του να μην θέλει έναν άγιο Θεό και την κρίση που ακολουθεί μετά θάνατον, την επιθυμία του να μην αποτελεί πραγματικότητα η κόλαση. Ενδεικτικό της αληθοφάνειας αυτού του τρόπου σκέψης είναι αυτό που έγραψε ο ίδιος ο Φρόυντ, «Η άσχημη πλευρά του πράγματος, ιδιαίτερα για μένα, έγκειται στο γεγονός ότι η επιστήμη όλων των πραγμάτων φαίνεται ν' απαιτεί την ύπαρξη του Θεού.»
Θα ήταν λογικό να συμπεράνουμε, όπως ο Φρόυντ και οι ακόλουθοί του έχουν υποστηρίξει τη θέση τους, ότι ο μόνος τρόπος που κάποιος μπορεί να «υπερνικήσει» την ασπρόμαυρη μαρτυρία κάποιου πράγματος είναι να δημιουργήσει μια ψευδή ελπίδα που υπερισχύει πάνω στις επιβεβαιώσεις της ύπαρξης του Θεού, και την οποία δεν θεωρούν πιθανή εκδοχή στη δική τους περίπτωση. Κάποιοι αθεϊστές, όμως, έχουν ειλικρινά και ανοιχτά παραδεχθεί αυτήν την πιθανότητα. Ως παράδειγμα στέκεται ο καθηγητής/φιλόσοφος Thomas Nagel που είπε, «Θέλω να είναι αληθινός ο αθεϊσμός και μου προκαλεί δυσφορία το γεγονός ότι μερικοί από τους πλέον έξυπνους και καλά πληροφορημένους ανθρώπους πιστεύουν στη θρησκεία. Δεν είναι ακριβώς ότι εγώ δεν πιστεύω στον Θεό και φυσικά ελπίζω να είμαι σωστός στην πίστη μου. Είναι ότι ελπίζω να μην υπάρχει Θεός! Δεν θέλω να υπάρχει Θεός· Δεν θέλω το σύμπαν να είναι τέτοιο.»
Μια άλλη θεώρηση που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι όλες οι πτυχές του χριστιανισμού δεν είναι βολικές. Για παράδειγμα το δόγμα της κόλασης, η αναγνώριση της ανθρωπότητας ως αμαρτωλής που αδυνατεί να ευαρεστήσει τον Θεό από μόνη της, και άλλες παρόμοιες διδασκαλίες που δεν είναι ευχάριστες. Πώς εξηγεί ο Φρόυντ τις διδασκαλίες αυτές;
Από το παραπάνω ερώτημα πηγάζει και μια άλλη σκέψη, το γιατί οι άνθρωποι επινοούν έναν άγιο Θεό, αφού υποτίθεται πως επινοούν την ιδέα του Θεού για να αισθανθούν καλύτερα; Ένας άγιος Θεός φαίνεται να βρίσκεται σε δυσαρμονία με τις φυσικές επιθυμίες και πρακτικές των ανθρώπων. Πραγματικά, ένας τέτοιος Θεός θ' αποτελούσε την έσχατη επινόηση. Αντιθέτως, θα προσδοκούσε κάποιος πως οι άνθρωποι θα επινοούσαν έναν θεό που συμφωνεί με ό,τι εκ του φυσικού τους θέλουν και κάνουν αντί να αντιτίθεται στις πρακτικές τους που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ως «αμαρτωλές» (κάτι που απαιτεί εξήγηση).
Ένα τελευταίο ερώτημα είναι το πώς η άποψη θρησκεία = δεκανίκι εξηγεί το φαινόμενο των ανθρώπων που αρχικά ήταν εχθρικοί απέναντι στη θρησκεία και δεν ήθελαν να πιστέψουν; Φαίνεται πως τέτοιοι άνθρωποι δεν ευχόντουσαν ούτε επιθυμούσαν να είναι αληθής ο χριστιανισμός, αλλά μετά από μια ειλικρινή εξέταση της μαρτυρίας αναγνώρισαν την «πραγματικότητά» του και πίστεψαν. Ο Άγγλος ακαδημαϊκός C. S. Lewis είναι ένας τέτοιος άνθρωπος. Ο Lewis είναι γνωστός για τα λόγια του πως δεν υπήρχε περισσότερο απρόθυμος απ' αυτόν προσήλυτος σε όλη την Αγγλία, πως κυριολεκτικά συρόταν στην πίστη κλωτσώντας και ουρλιάζοντας, μια δήλωση που δεν θα περίμενε κάποιος από έναν άνθρωπο που αντιμετωπίζει τα πράγματα με φαντασία που εκπληρώνει επιθυμίες.
Τα ζητήματα αυτά και τα σχετικά ερωτήματα φαίνεται να αντιτίθενται στους ισχυρισμούς όσων θεωρούν «δεκανίκι» τη θρησκεία, και μ' ευκολία προσπερνιούνται. Αλλά τι λέει η Αγία Γραφή γι' αυτούς τους ισχυρισμούς; Πώς απαντά στις κατηγορίες τους;
Είναι η πίστη στον Θεό ένα δεκανίκι; — Τι λέει σχετικά η Αγία Γραφή;
Υπάρχουν τρεις βασικές απαντήσεις της Γραφής στον ισχυρισμό ότι οι άνθρωποι έχουν επινοήσει την ιδέα του Θεού σαν ένα δεκανίκι για τη ζωή τους. Πρώτον η Γραφή λέει ότι ο Θεός δημιούργησε τους ανθρώπους για τον Εαυτό Του και τους σχεδίασε έτσι που εκ του φυσικού τους να επιθυμούν να σχετίζονται μαζί Του. Πάνω σ' αυτήν την αλήθεια έγραψε ο Αυγουστίνος, «Μας έχεις δημιουργήσει για τον Εαυτό Σου, ω Κύριε, και οι καρδιές μας δεν βρίσκουν ανάπαυση μέχρις ότου αναπαυθούν σ' Εσένα.» Η Γραφή λέει πως το ανθρώπινο γένος είναι καμωμένο σύμφωνα με την εικόνα του Θεού (Γένεσις 1:26). Όταν αυτό αληθεύει, δεν είναι λογικό να πιστεύουμε ότι αισθανόμαστε μια επιθυμία για τον Θεό διότι έχουμε δημιουργηθεί μ' αυτήν την επιθυμία μέσα μας; Δεν είναι φυσιολογικό ένα θείο άγγιγμα και η δυνατότητα μιας σχέσης μεταξύ του δημιουργήματος και του Δημιουργού να υπάρχει;
Δεύτερον, η Γραφή λέει ότι οι άνθρωποι πραγματικά ενεργούν αντίστροφα από αυτό που ισχυρίζονται ο Φρόυντ και οι ακόλουθοί του. Η Γραφή δηλώνει ότι οι άνθρωποι έχουν επαναστατήσει ενάντια στον Θεό και είναι φυσικό τους να Τον απωθούν αντί να Τον επιθυμούν, και ότι αυτή η απόρριψη είναι ο λόγος που η οργή Του πέφτει επάνω τους. Η πραγματικότητα είναι ότι οι άνθρωποι φυσιολογικά κάνουν ό,τι μπορούν να καταπιέσουν την αλήθεια περί Θεού, αλήθεια που την έγραψε ο Παύλος: «Αποκαλύπτεται όμως και η οργή του Θεού από τον ουρανό για να τιμωρήσει κάθε ασέβεια και αδικία των ανθρώπων, που με τα άδικα έργα τους συγκαλύπτουν την αλήθεια. Αυτό γίνεται γιατί ό,τι μπορούν να γνωρίζουν για το Θεό τούς είναι γνωστό, αφού ο Θεός τούς το φανέρωσε. Δηλαδή, παρ' ό,τι είναι αόρατες και η αιώνια δύναμη του Θεού και η θεϊκή του ιδιότητα, μπορούσαν να τις δουν μέσα στη δημιουργία, από τότε που έγινε ο κόσμος. Γι' αυτό και δεν έχουν καμιά δικαιολογία. Ενώ γνώρισαν το Θεό μέσα από τη δημιουργία, ούτε τον δόξασαν ούτε τον ευχαρίστησαν ως Θεό. Αντίθετα, η σκέψη τους ακολούθησε λαθεμένο δρόμο, και η ασύνετη καρδιά τους βυθίστηκε στο σκοτάδι της πλάνης. Έτσι, ενώ θριαμβολογούσαν για τη σοφία τους, κατάντησαν ανόητοι» (Ρωμαίους 1:18–22, ΝΜΒ). Το γεγονός ότι ο Θεός είναι καθαρά φανερός στη Δημιουργία Του σε όλους, όπως το έγραψε ο Παύλος, συνοψίζεται από τον C. S. Lewis, που έγραψε, «Μπορεί ν' αγνοούμε αλλά δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την παρουσία του Θεού. Ο κόσμος είναι γεμάτος με αυτήν».
Ο ίδιος ο Φρόυντ παραδέχθηκε πως η θρησκεία ήταν ο «εχθρός», και είναι έτσι ακριβώς που περιγράφει ο Θεός το ανθρώπινο γένος, πριν αυτό φωτιστεί πνευματικά –ως εχθρούς του Θεού. Κι αυτό ο Παύλος το αναγνώρισε: «Παρ' ό,τι ήμασταν εχθροί με το Θεό, μας συμφιλίωσε μαζί του ο σταυρικός θάνατος του Υιού του· πολύ περισσότερο τώρα που συμφιλιωθήκαμε, η ζωή του θα μας χαρίσει τη σωτηρία.» (Ρωμαίους 5:10, ΝΜΒ, έχει δοθεί έμφαση).
Τρίτον, η ίδια η Γραφή δηλώνει πως η ζωή είναι δύσκολη, οι κακουχίες είναι κοινή εμπειρία και όλοι δοκιμάζουν το φόβο του θανάτου. Αυτές είναι αλήθειες που εύκολα τις εντοπίζουμε στον κόσμο γύρω μας. Η Γραφή λέει, επίσης, ότι ο Θεός βρίσκεται εδώ να μας βοηθήσει ν' ανταπεξέλθουμε στις δύσκολες ώρες και μας διαβεβαιώνει ότι ο Ιησούς έχει υπερνικήσει το φόβο του θανάτου. Ο ίδιος ο Ιησούς είπε, «Αυτά σας τα είπα, ώστε ενωμένοι μαζί μου να έχετε ειρήνη. Ο κόσμος θα σας κάνει να υποφέρετε· αλλά εσείς να 'χετε θάρρος, γιατί εγώ τον έχω νικήσει τον κόσμο». (Ιωάννης 16:33).
Η Γραφή λέει ότι ο Θεός φροντίζει και βοηθάει τον λαό Του, και προστάζει τους ακόλουθους Του να βοηθάνε ο ένας τον άλλον και να βαστάνε ο ένας τα βάρη του άλλου (δες Γαλάτας 6:2). Ο Πέτρος γράφει για το ενδιαφέρον του Θεού για τους δικούς Του, «Ταπεινώστε, λοιπόν, τους εαυτούς σας κάτω από τη δύναμη του Θεού, για να σας εξυψώσει την ώρα της κρίσεως. Αφήστε όλες σας τις φροντίδες σ' αυτόν, γιατί αυτός φροντίζει για σας.» (Α΄ 5:6-7, ΝΜΒ, έχει δοθεί έμφαση). Στο ίδιο ζήτημα αναφέρεται η περίφημη πρόσκληση του Χριστού: «Ελάτε σ' εμένα όλοι όσοι κοπιάζετε κι είστε φορτωμένοι, κι εγώ θα σας ξεκουράσω. Σηκώστε πάνω σας το ζυγό μου και διδαχτείτε από το δικό μου παράδειγμα, γιατί είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και οι ψυχές σας θα βρουν ξεκούραση. Γιατί ο ζυγός μου είναι απαλός, και το φορτίο μου ελαφρό». (Ματθαίος 11:28–30, ΝΜΒ).
Εκτός από την καθημερινή έγνοια, είναι και ο φόβος του θανάτου που έχει υπερνικηθεί από τον Χριστό. Ο Ιησούς απέδειξε με την ανάστασή Του ότι ο θάνατος δεν έχει εξουσία επάνω Του, και ο λόγος του Θεού λέει ότι η ανάσταση του Χριστού εγγυάται την ανάσταση και την αιώνια ζωή όλων εκείνων που πιστεύουν σ' Αυτόν (δες Α΄ Κορινθίους 15:20). Η απελευθέρωση από τον φόβο του θανάτου είναι μια αλήθεια που την διακηρύττει ο συγγραφέας της προς Εβραίους επιστολής, «Επειδή λοιπόν τα παιδιά αυτά ήταν άνθρωποι, έγινε κι ο Ιησούς άνθρωπος, για να καταργήσει με το θάνατό του αυτόν που εξουσίαζε το θάνατο, δηλαδή τον Διάβολο. Μ' αυτόν τον τρόπο απελευθέρωσε όσους ο φόβος του θανάτου τούς είχε καταδικάσει να είναι δούλοι σ' όλη τους τη ζωή.» (Εβραίους 2:14–15, έχει δοθεί έμφαση).
Έτσι, η Γραφή μιλάει για τη φροντίδα του Θεού, το ενδιαφέρον Του και τη βοήθειά Του για τη Δημιουργία Του. Η αλήθεια αυτή φέρνει πραγματικά ανάπαυση αλλά πρόκειται για ανάπαυση που βασίζεται στην πραγματικότητα και όχι σ' έναν συλλογισμό πως πρόκειται για την εκπλήρωση μιας επιθυμίας.
Είναι η πίστη στον Θεό δεκανίκι; — Συμπέρασμα
Ο Jesse Ventura έσφαλλε όταν είπε πως η θρησκεία δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα δεκανίκι. Μια τέτοια δήλωση μιλάει στην αλαζονική φύση του ανθρώπου και αποτελεί την επιτομή του τύπου των ανθρώπων, για τους οποίους ο Χριστός είπε στο βιβλίο της Αποκάλυψης: «Καυχιέσαι πως είσαι πλούσιος, πως απόχτησες μεγάλη περιουσία, πως δεν έχεις ανάγκη από τίποτε. Ξεχνάς, φαίνεται, πως στην πραγματικότητα είσαι ταλαίπωρος κι αξιοθρήνητος, φτωχός, τυφλός και γυμνός.» (Αποκάλυψη 3:17, ΝΜΒ)
Ο ισχυρισμός των Φρόυντ, Ventura και άλλων περί εκπλήρωσης των επιθυμιών, λειτουργούν μόνο ως κατηγορητήριο σε βάρος τους και αναδεικνύουν την επιθυμία τους ν' απορρίπτουν τον Θεό και τα δικαιώματά Του στη ζωή τους, πράγμα που η Γραφή βεβαιώνει πως έτσι ακριβώς ενεργεί το ανθρώπινο γένος. Αλλά απ' αυτούς τους ίδιους ανθρώπους, ο Θεός ζητάει ν' αναγνωρίσουν τις αληθινές επιθυμίες τους και τους προσφέρει τον Εαυτό Του στη θέση των ψευδών προσδοκιών στις οποίες προσκολλάται η ανθρωπότητα.
Οι δηλώσεις της Γραφής σχετικά με το γεγονός και τη μαρτυρία της ανάστασης του Χριστού φέρνουν ανάπαυση και ουσιαστική ελπίδα –ελπίδα που δεν απογοητεύει- και μας διδάσκει να περπατάμε με τρόπο που φανερώνει εμπιστοσύνη στον Θεό και αναγνωρίζει την αληθή «αδύναμη» κατάστασή μας ενώπιον Του. Άπαξ και κρατάμε αυτή τη στάση, γινόμαστε δυνατοί, όπως έγραψε ο Παύλος «Γιατί όταν φαίνεται πως έχω χάσει κάθε δύναμη, τότε είμαι πραγματικά δυνατός» (Β΄ Κορινθίους 12:10).
English
Είναι η πίστη στον Θεό δεκανίκι;
