Ερώτηση
Ποιο είναι το κοσμολογικό επιχείρημα σχετικά με την ύπαρξη του Θεού;
Απάντηση
Το κοσμολογικό επιχείρημα προσπαθεί να δείξει την ύπαρξη του Θεού μέσω της παρατήρησης του κόσμου γύρω μας. Ξεκινά με το πλέον προφανές της πραγματικότητας: υπάρχουν πράγματα. Κατόπιν υποστηρίζεται πως η αιτία της ύπαρξης αυτών των πραγμάτων πρέπει να είναι «θεϊκού τύπου». Αυτές οι μορφές επιχειρημάτων καταλήγουν ιστορικά προς τα πίσω στον Πλάτωνα κι έχουν ανέκαθεν χρησιμοποιηθεί από επιφανείς φιλοσόφους και θεολόγους. Η επιστήμη τελικά συνάντησε τους θεολόγους τον 20ο αιώνα, όταν επιβεβαιώθηκε ότι το σύμπαν πρέπει να έχει αρχή. Έτσι, σήμερα το κοσμολογικό επιχείρημα είναι ακόμη πιο ισχυρό για τους μη φιλοσόφους. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι αυτών των επιχειρημάτων, και ο ευκολότερος τρόπος να τους προσεγγίσουμε είναι ο «κάθετος» και ο «οριζόντιος». Οι όροι αυτοί δείχνουν από ποια κατεύθυνση προέρχεται η αιτία. Στον κάθετο τύπο, υποστηρίζεται πως κάθε δημιούργημα προκαλείται ακριβώς τώρα (φαντάσου ένα χρονολόγιο μ’ ένα βέλος που να δείχνει από το σύμπαν προς τον Θεό). Η οριζόντια έκδοση δείχνει ότι η δημιουργία πρέπει να έχει μια αιτία στην αρχή (φαντάσου το ίδιο χρονολόγιο με το βέλος να δείχνει προς τα πίσω, στο σημείο εκκίνησης του χρόνου).
Αντιλαμβανόμαστε ευκολότερα την οριζόντια μορφή διότι δεν απαιτείται πολύς φιλοσοφικός στοχασμός. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι όλα τα πράγματα που έχουν αρχή, πρέπει να έχουν αιτία. Το σύμπαν έχει αρχή· συνεπώς το σύμπαν έχει αιτία ύπαρξης. Η αιτία αυτή βρίσκεται εκτός του σύμπαντος και είναι ο Θεός. Κάποιος μπορεί να πει πως κάποια πράγματα προκαλούνται από άλλα πράγματα αλλά αυτό δεν λύνει το πρόβλημα διότι και αυτά τα άλλα πράγματα έχουν τη δική τους αιτία και δεν μπορεί αυτό να συνεχίζεται για πάντα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα δέντρα. Όλα τα δέντρα ξεκίνησαν να υπάρχουν σε κάποιο χρονικό σημείο (διότι δεν υπήρχαν αιωνίως). Κάθε δέντρο είχε το ξεκίνημά του από έναν σπόρο (η «αιτία» του δέντρου). Αλλά κάθε σπόρος έχει την αρχή του («αιτία») σ’ ένα άλλο δέντρο. Δεν μπορεί να υπάρχει μια ατελείωτη σειρά δέντρο-σπόρος-δέντρο-σπόρος, διότι καμία σειρά δεν είναι άπειρη· κάπου σταματάει. Όλες οι σειρές είναι περιορισμένες εξ’ ορισμού. Δεν υπάρχει άπειρος αριθμός, διότι ακόμη και ο αριθμός των σειρών είναι περιορισμένος (αν και πάντοτε μπορείς να προσθέτεις ένα παραπάνω, πάντοτε θα έχεις περιορισμένο αριθμό). Αν υπάρχει ένα τέλος, αυτό δεν είναι άπειρο. Όλες οι σειρές έχουν δύο άκρα, στην αρχή και στο τέλος (προσπάθησε να φανταστείς ένα ραβδί μ’ ένα άκρο!) Αλλά αν δεν υπήρχε πρώτη αιτία, η αλυσίδα των αιτιών δεν θα ξεκινούσε ποτέ. Συνεπώς, υπάρχει στην αρχή τουλάχιστον, η πρώτη αιτία –εκείνη που δεν είχε αρχή. Η πρώτη αιτία είναι ο Θεός.
Η κάθετη μορφή είναι κάπως δυσκολότερη στην κατανόησή της αλλά είναι πιο δυναμική, διότι όχι μόνο δείχνει ότι ο Θεός έπρεπε να προκαλέσει την «αλυσίδα των αιτιών» στην αρχή αλλά ότι ακόμη προκαλεί πράγματα να υπάρχουν αυτήν ακριβώς τη στιγμή. Ξεκινούμε και πάλι με την παρατήρηση πως υπάρχουν πράγματα. Στη συνέχεια, ενώ συχνά έχουμε την τάση να θεωρούμε την ύπαρξη σαν κάτι που ανήκει στο «δικό μας» είδος - ότι όταν δημιουργηθεί κάτι, η ύπαρξή του είναι απλά μέρος αυτού που ήδη υπάρχει – στην πραγματικότητα όμως αυτό δεν συμβαίνει. Θεώρησε το τρίγωνο. Μπορούμε να ορίσουμε τη φύση του τριγώνου ως «το απλό σχήμα που σχηματίζεται συνδέοντας τρία σημεία που δεν βρίσκονται σε ευθεία γραμμή, με τρία ευθύγραμμα τμήματα.» Σημείωσε τι λείπει απ’ αυτόν τον ορισμό: η ύπαρξη.
Ο ορισμός αυτός του τριγώνου θα ήταν αληθής έστω και αν δεν υπήρχαν καθόλου τρίγωνα. Συνεπώς, η φύση ενός τριγώνου –το τι είναι- δεν εξασφαλίζει την ύπαρξή του (όπως οι μονόκεροι –ξέρουμε τι είναι αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχουν). Καθώς δεν αποτελεί τμήμα ενός τριγώνου η ύπαρξή του, τα τρίγωνα πρέπει να κατασκευαστούν, προκειμένου να υπάρχουν, από κάποιον που ήδη υπάρχει (κάποιος να σχηματίσει ένα τρίγωνο σ’ ένα χαρτί). Το τρίγωνο προκαλείται από κάτι άλλο –το οποίο, επίσης, πρέπει να έχει μια αιτία. Αυτό δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον (περιορισμένη σειρά). Συνεπώς, κάτι που δεν απαιτείται να του δοθεί η ύπαρξη πρέπει να υπάρχει και να δίνει σε κάθε τι άλλο την ύπαρξη.
Τώρα, εφάρμοσε αυτήν την αρχή στο σύμπαν. Υπάρχει κάτι από μόνο του; Όχι. Έτσι, όχι μόνο πρέπει το σύμπαν να έχει μια πρώτη αιτία για να υπάρξει· χρειάζεται κάτι που να του δίνει ύπαρξη ακριβώς αυτή τη στιγμή. Το μόνο πράγμα που δεν θα χρειαζόταν να του δοθεί η ύπαρξη είναι αυτό που υπάρχει ως εκ της φύσης του. Είναι η ύπαρξη. Αυτό το κάτι πρέπει να υπήρχε πάντοτε, δεν έχει αιτία, δεν έχει αρχή, δεν έχει όριο, είναι εκτός χρόνου και είναι αιώνιο. Αυτό το κάτι είναι ο Θεός!
English
Ποιο είναι το κοσμολογικό επιχείρημα σχετικά με την ύπαρξη του Θεού;
