Ερώτηση
Διδάσκει το Ιωάννης 3:5 πως το βάπτισμα είναι αναγκαίο για τη σωτηρία;
Απάντηση
Καταλαβαίνουμε τι διδάσκει κάθε ένα εδάφιο και κάθε μια περικοπή, όταν το φιλτράρουμε πρώτα με τη συνολική γνώση της διδασκαλίας της Αγίας Γραφής σχετικά με το θέμα που διαπραγματεύεται. Στην περίπτωση του βαπτίσματος και της σωτηρίας, η Γραφή είναι σαφής πως η σωτηρία δίδεται με βάση τη χάρη του Θεού όταν κάποιος πιστεύει στον Ιησού Χριστό και όχι μέσω των οποιωνδήποτε έργων, συμπεριλαμβανομένου του βαπτίσματος (Εφεσίους 2:8-9). Έτσι λοιπόν, κάθε ερμηνεία που καταλήγει στο συμπέρασμα πως το βάπτισμα, ή κάποια άλλο έργο, είναι απαραίτητο για τη σωτηρία, είναι εσφαλμένη. Για περισσότερες πληροφορίες, σε παρακαλούμε να διαβάσεις στην ιστοσελίδα μας την ερώτηση, «Σωζόμαστε μόνο με την πίστη, ή με την πίστη συμπεριλαμβανομένου και των πράξεων;»
Ιωάννης 3:3-7, «Αποκρίθηκε ο Ιησούς και του είπε: Σε διαβεβαιώνω απόλυτα, αν κάποιος δεν γεννηθεί από επάνω, δεν μπορεί να δει τη βασιλεία του Θεού. Ο Νικόδημος λέει σ' αυτόν: Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να γεννηθεί ενώ είναι γέροντας; Μήπως μπορεί να μπει μια δεύτερη φορά στην κοιλιά της μητέρας του και να γεννηθεί; Αποκρίθηκε ο Ιησούς: Σε διαβεβαιώνω απόλυτα, αν κάποιος δεν γεννηθεί από νερό και Πνεύμα, δεν μπορεί να μπει μέσα στη βασιλεία τού Θεού. Εκείνο που έχει γεννηθεί από τη σάρκα είναι σάρκα· και εκείνο που έχει γεννηθεί από το Πνεύμα, είναι πνεύμα. Μη θαυμάσεις ότι σου είπα: Πρέπει να γεννηθείτε από επάνω.»
Όταν μελετούμε την περικοπή αυτή, είναι σημαντικό να σημειώσουμε αρχικά πως πουθενά στο κείμενο δεν αναφέρεται το βάπτισμα. Ενώ αναφέρεται παρακάτω στο ίδιο κεφάλαιο (Ιωάννης 3:22-30), το πλαίσιο εκεί είναι τελείως διαφορετικό (Ιουδαία αντί Ιερουσαλήμ) και αφορά διαφορετικό χρόνο από τον χρόνο που έγινε η συζήτηση με τον Νικόδημο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ο Νικόδημος ήταν άσχετος με το βάπτισμα, είτε λόγω της ιουδαϊκής πρακτικής να βαπτίζουν εθνικούς προσήλυτους στον Ιουδαϊσμό είτε λόγω της διακονίας του Ιωάννη του βαπτιστή. Παρ' όλ' αυτά, διαβάζοντας απλά τα εδάφια αυτά στο πλαίσιό τους, δεν δικαιολογεί την υπόθεση πως ο Ιησούς αναφερόταν στο βάπτισμα, εκτός και αν κάποιος επιδιώκει να διαβάσει στην περικοπή μια προϋπάρχουσα ιδέα ή θεολογική τοποθέτηση. Είναι αδικαιολόγητο να βλέπει κάποιος το βάπτισμα σ' αυτό το εδάφιο απλά και μόνο επειδή αναφέρεται το «νερό».
Όσοι πιστεύουν πως απαιτείται το βάπτισμα για τη σωτηρία, επικαλούνται ως μαρτυρία τη φράση «γεννηθεί από νερό». Κάποιος το θέτει ως εξής, «ο Ιησούς αναφέρεται σ' αυτό και του λέει το πώς –με το να γεννηθεί από νερό και Πνεύμα. Αυτή είναι η τέλεια περιγραφή του βαπτίσματος! Ο Ιησούς δεν θα μπορούσε να του δώσει καλύτερη και ακριβέστερη εξήγηση του βαπτίσματος.» Αν, όμως, ο Ιησούς ήθελε πραγματικά να πει πως πρέπει κάποιος να βαπτιστεί προκειμένου να σωθεί, θα μπορούσε καθαρά να πει, «σε διαβεβαιώνω απόλυτα, αν κάποιος δεν βαπτιστεί και γεννηθεί από το Πνεύμα, δεν μπορεί να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού». Ακόμη, αν ο Ιησούς είχε κάνει μια τέτοια διακήρυξη, θα είχε έρθει σε αντίθεση με πολλές άλλες βιβλικές περικοπές που καθιστούν σαφές πως η σωτηρία λαμβάνεται δια της πίστης (Ιωάννης 3:16, 3:36, Εφεσίους 2:8-9, Τίτον 3:5).
Δεν θα πρέπει επίσης να διαφύγει την προσοχή μας το γεγονός πως όταν ο Ιησούς μιλούσε στον Νικόδημο, η τελετή του χριστιανικού βαπτίσματος δεν είχε καθιερωθεί. Η ερμηνευτική αυτή ασυνέπεια γίνεται φανερή όταν κάποιος ρωτάει εκείνους που πιστεύουν πως το βάπτισμα απαιτείται για τη σωτηρία, γιατί ο ληστής στο σταυρό δεν χρειάστηκε να βαπτιστεί ώστε να σωθεί. Μια συνήθης απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι, «Ο ληστής στο σταυρό ζούσε ακόμη στο καθεστώς της Παλαιάς Διαθήκης και δεν υπόκειτο σ' αυτό το βάπτισμα. Σώθηκε όπως ακριβώς κάθε άλλος υπό το καθεστώς της Παλαιάς Διαθήκης.» Έτσι, κατ' ουσίαν, οι ίδιοι άνθρωποι που λένε ότι ο ληστής δεν χρειαζόταν να βαπτιστεί διότι «ανήκε στην Παλαιά Διαθήκη» θα χρησιμοποιήσουν το Ιωάννης 3:5 ως «απόδειξη» ότι το βάπτισμα είναι αναγκαίο για σωτηρία. Επιμένουν ότι ο Ιησούς λέει στον Νικόδημο πως πρέπει να βαπτιστεί για να σωθεί, αν και αυτός, επίσης, ζούσε υπό την Παλαιά Διαθήκη. Αν ο ληστής στο σταυρό σώθηκε χωρίς να βαπτιστεί (διότι τελούσε υπό την Παλαιά Διαθήκη), γιατί να πει ο Ιησούς στον Νικόδημο (που κι αυτός τελούσε υπό την Παλαιά Διαθήκη) ότι χρειαζόταν να βαπτιστεί;
Αν η φράση «γεννηθεί από νερό και Πνεύμα» δεν αναφέρεται στο βάπτισμα, τότε τι σημαίνει; Υπάρχουν, παραδοσιακά, δύο ερμηνείες. Η πρώτη είναι πως το να «γεννηθεί κάποιος από το νερό» χρησιμοποιείται από τον Ιησού ως αναφορά στη φυσική γέννηση (όπου το νερό είναι το αμνιακό υγρό που περιβάλλει το έμβρυο στη μήτρα) και η γέννηση από το Πνεύμα σημαίνει την πνευματική αναγέννηση. Ενώ αυτή είναι βεβαίως μια πιθανή ερμηνεία της φράσης «γεννηθεί από νερό» και φαίνεται να ταιριάζει στο πλαίσιο της ερώτησης του Νικόδημου για το πώς θα μπορούσε ένας «γέροντας» να γεννηθεί, δεν είναι η καλύτερη ερμηνεία δεδομένου του νοηματικού πλαισίου του κειμένου. Εξ' άλλου, ο Ιησούς δεν μιλούσε για τη διαφορά μεταξύ φυσικής και πνευματικής γέννησης. Αυτό που έκανε ήταν να εξηγήσει στον Νικόδημο την ανάγκη του να «γεννηθεί από επάνω».
Η δεύτερη συνήθης ερμηνεία της περικοπής που ταιριάζει καλύτερα με το όλο πλαίσιο, όχι μόνο της συγκεκριμένης περικοπής αλλά όλης της Αγίας Γραφής, είναι αυτή που θεωρεί τη φράση «γεννηθεί από νερό και πνεύμα» ότι αναφέρεται σε δύο διαφορετικές όψεις της ίδιας πνευματικής γέννησης ή στη σημασία της «γέννησης από επάνω». Έτσι, όταν ο Ιησούς είπε στον Νικόδημο ότι πρέπει να «γεννηθεί από νερό και Πνεύμα» δεν αναφερόταν κυριολεκτικά στο νερό (δηλαδή στο βάπτισμα ή στο αμνιακό υγρό) αλλά στην ανάγκη για πνευματικό καθαρισμό ή ανανέωση. Διατρέχοντας την Παλαιά Διαθήκη (Ψαλμός 51:2, 7, Ιεζεκιήλ 36:25) και την Καινή Διαθήκη (Ιωάννης 13:10, 15:3, Α΄ Κορινθίους 6:11, Εβραίους 10:22), το νερό χρησιμοποιείται συχνά συμβολικά για να δηλώσει τον πνευματικό καθαρισμό ή την αναγέννηση που ενεργεί το Άγιο Πνεύμα δια του λόγου του Θεού, τη στιγμή της σωτηρίας (Εφεσίους 5:26, Τίτον 3:5).
Η Καθημερινή Βίβλος Μελέτης του Barclay, σχολιάζει την ιδέα με τον εξής τρόπο: «Υπάρχουν δύο σκέψεις εδώ. Το νερό είναι το σύμβολο του καθαρισμού. Όταν ο Ιησούς γίνεται Κύριος της ζωής μας, όταν Τον αγαπάμε με όλη μας την καρδιά, οι αμαρτίες του παρελθόντος συγχωρούνται και ξεχνιούνται. Το Πνεύμα είναι το σύμβολο της δύναμης. Όταν ο Ιησούς γίνεται Κύριος της ζωής μας δεν είναι μόνο το παρελθόν που συγχωρείται και ξεχνιέται· αν αυτό ήταν όλο, θα συνεχίζαμε να προκαλούμε το ίδιο μπέρδεμα ξανά και ξανά· αλλά μπαίνει στη ζωή μας μια καινούρια δύναμη που μας καθιστά ικανούς να γίνουμε, αυτό που από μόνοι μας δεν θα γινόμασταν ποτέ και να κάνουμε αυτό που από μόνοι μας δεν θα κάναμε ποτέ. Νερό και Πνεύμα μιλούν για τον καθαρισμό και τη δύναμη του Χριστού, που εξαλείφει το παρελθόν και δίνει δύναμη στο μέλλον.»
Συνεπώς, το «νερό» που αναφέρεται στο εδάφιο αυτό δεν είναι κυριολεκτικά το φυσικό νερό αλλά μάλλον το «ζωντανό νερό» που ο Ιησούς υποσχέθηκε στη γυναίκα στο πηγάδι στον Ιωάννη 4:10 και στο λαό στην Ιερουσαλήμ στον Ιωάννη 7:37-39. Είναι ο εσωτερικός εξαγνισμός και η ανανέωση που ενεργεί το Άγιο Πνεύμα που δίνει πνευματική ζωή σ' έναν νεκρό αμαρτωλό (Ιεζεκιήλ 36:25-27, Τίτος 3:5). Ο Ιησούς ενισχύει την αλήθεια αυτή στον Ιωάννη 3:7, όταν επαναλαμβάνει πως πρέπει κάποιος να γεννηθεί από επάνω κι ότι αυτή η ανανέωση της ζωής μπορεί να παραχθεί από το Άγιο Πνεύμα (Ιωάννης 3:8).
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που αιτιολογούν γιατί αυτή είναι η σωστή ερμηνεία της φράσης «γεννηθεί από νερό και Πνεύμα». Η λέξη του αρχικού κειμένου «άνωθεν» έχει δύο πιθανές σημασίες. Η πρώτη σημασία σχετίζεται με τον τόπο και σημαίνει «από επάνω» ή «εξ' ουρανού» και η δεύτερη σχετική με τον χρόνο, σημαίνει «εξ' αρχής» ή «απ' αρχής». Ο Νικόδημος προφανώς αντιλήφθηκε τη λέξη να σημαίνει «ξανά» και βρήκε την έννοια ακατανόητη. Δεν μπόρεσε λοιπόν να κατανοήσει πως ένας γέροντας θα μπορούσε να μπει στη μήτρα της μητέρας του για να γεννηθεί ξανά φυσικά. Συνεπώς ο Ιησούς επαναδιατυπώνει ό,τι του είχε πει πριν λίγο αλλά με διαφορετικό τρόπο ώστε να γινόταν σαφές πως αναφερόταν στην γέννηση «εξ' ουρανού». Με άλλα λόγια, οι δύο φράσεις «γεννηθεί από νερό και Πνεύμα» και «γεννηθεί από επάνω» είναι ισοδύναμες· είναι δύο τρόποι να πεις την ίδια αλήθεια.
Δεύτερον, είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως με βάση τη γραμματική του εδαφίου (γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος), φαίνεται πως το να «γεννηθεί (κάποιος) από το νερό» και το να «γεννηθεί από το Πνεύμα» δεν αφορά δύο ξεχωριστές γεννήσεις αλλά μία, που είναι αυτή «από επάνω» ή η πνευματική γέννηση που είναι αναγκαία στον καθένα ώστε να «εισέλθει στη βασιλεία του Θεού». Η ανάγκη αυτή της άνωθεν γέννησης ή της εμπειρίας της πνευματικής γέννησης είναι τόσο σημαντική ώστε ο Ιησούς μιλάει γι' αυτήν στον Νικόδημο τρεις φορές σ' αυτήν τη βιβλική περικοπή (Ιωάννης 3:3, 5, 7).
Τρίτον, το νερό χρησιμοποιείται συχνά συμβολικά στη Γραφή και αναφέρεται στο έργο του Αγίου Πνεύματος που αγιάζει τον πιστό, κατά το οποίο έργο ο Θεός καθαρίζει και αγνίζει την καρδιά ή ψυχή του πιστεύοντος. Σε πολλά σημεία, τόσο στην Παλαιά Διαθήκη όσο και στην Καινή, το έργο του Αγίου Πνεύματος συμβολίζεται με το νερό (Ησαΐας 44:3, Ιωάννης 7:38-39).
Ο Ιησούς μαλώνει τον Νικόδημο στο Ιωάννης 3:10 ρωτώντας τον, «Εσύ είσαι ο δάσκαλος του Ισραήλ, κι αυτά δεν τα ξέρεις;» Αυτό υπονοεί πως ό,τι του είπε ο Ιησούς ήταν κάτι που ο Νικόδημος έπρεπε να το γνωρίζει και κατανοεί από την Παλαιά Διαθήκη. Ποιο είναι αυτό που ο Νικόδημος, ως δάσκαλος της Παλαιάς Διαθήκης έπρεπε να γνωρίζει και κατανοεί; Είναι ότι ο Θεός είχε υποσχεθεί στην Παλαιά Διαθήκη πως θα έρθει καιρός «που θα Θα σας ραντίσω με καθαρό νερό και θα εξαγνιστείτε από την ακαθαρσία της ειδωλολατρίας σας· ναι, θα σας εξαγνίσω. Θα σας δώσω καινούρια καρδιά και θα βάλω μέσα σας νέο πνεύμα. Θα αφαιρέσω από το σώμα σας την πέτρινη καρδιά και θα σας δώσω καρδιά ζωντανή. Θα βάλω μέσα σας το Πνεύμα μου και θα σας κάνω ν' ακολουθείτε τους νόμους μου και να τηρείτε με προσοχή τις εντολές μου.» (Ιεζεκιήλ 36:25-27, ΝΜΒ) Ο Ιησούς μάλωσε τον Νικόδημο διότι απέτυχε να θυμηθεί και κατανοήσει μια περικοπή-κλειδί της Παλαιάς Διαθήκης που έχει σχέση με την Καινή Διαθήκη (Ιερεμίας 31:33). Ο Νικόδημος έπρεπε να το προσδοκά αυτό. Γιατί να μαλώσει ο Ιησούς τον Νικόδημο που δεν εννόησε το βάπτισμα, λαμβάνοντας υπ' όψιν το γεγονός πως το βάπτισμα δεν αναφέρεται πουθενά στην Παλαιά Διαθήκη;
Ενώ το εδάφιο αυτό δεν διδάσκει πως απαιτείται το βάπτισμα προκειμένου κάποιος να σωθεί, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί να μην παραμελούμε τη σπουδαιότητα του βαπτίσματος. Το βάπτισμα είναι το σημάδι ή το σύμβολο για ό,τι συμβαίνει όταν κάποιος αναγεννιέται. Δεν πρέπει να μειώσουμε ή υποτιμήσουμε τη σπουδαιότητα του βαπτίσματος. Παρ' όλ' αυτά, δεν σώζει το βάπτισμα. Μας σώζει το εξαγνιστικό έργο του Αγίου Πνεύματος όταν γεννιόμαστε από πάνω· όταν γεννιόμαστε από το Πνεύμα (Τίτον 3:5).
English
Διδάσκει το Ιωάννης 3:5 πως το βάπτισμα είναι αναγκαίο για τη σωτηρία;
