Savol
Muqaddas Kitobning diniy kitoblar to'plami qanday va qachon tuzilgan?
Javob
"Kanon" iborasi, Xudo tomonidan ilhomlantirilgan kitoblarni tasvirlash uchun ishlatiladi va shuning uchun Muqaddas Kitobga tegishlidir. Muqaqddas Kitob diniy kitoblar to'plamini belgilashdagi qiyinchilik, Muqaddas Kitobda Muqaddas Kitobga tegishli bo'lgan kitoblar ro'yxatini bermaydi. Diniy kitoblar to'plamining ta'rifi, avvalo, yahudiy ruhoniylari va olimlari va keyinchalik ilk masihiylar tomonidan olib borilgan jarayon edi. Oxir oqibat, qaysi kitoblar Muqaddas Kirob diniy kitoblar to'plamiga tegishli ekanini Xudo hal qildi. Muqaddas Yozuv kitoblari ilohiy ilhom bilan yozilganidan boshlab, kitoblar to'plamiga tegishli edi. Muqaddas Kitobga qaysi kitoblar kiritilishi, bu faqat Xudoning insoniy izdoshlariga ishonishiga bog'liq edi.
Yangi Ahd bilan taqqoslaganda, Eski Ahdning kitoblar to'plamida juda oz bahs-munozaralar mavjud edi. Imonli yahudiylar Xudoning elchilarini tan oldilar va ularning ilohiy ilhom bilan yozganlarini qabul qildilar. Eski Ahdning kitoblar to'plamiga oid ba'zi tortishuvlar mavjud bo'lsa-da, 250 yillarga qadar, Tavrotning kitoblar to'plamiga nisbatan deyarli umumiy kelishuv mavjud edi. Qolgan yagona muammo Apokrifa bo'lib, bugungi kunda baxslar va munozaralar davom etmoqda. Eng ko'p yahudiy olimlari Apokrifani yaxshi tarixiy va diniy hujjatlar deb hisoblashadi, lekin ular Tavrotga o'xshash darajada emas.
Yangi Ahd uchun, e'tiqod va masihiy jamoatning yig'ilish jarayoni birinchi asrlarda boshlangan. Yangi Ahd kitoblarining ba'zilari juda erta e'tirof etildi. Pavlus, Luqo kitobini Eski Ahd kabi obro'li deb hisoblagan (1 Timo'tiyga 5:18; shuningdek Qonunlar 25:4 va Luqo 10:7ga qarang). Butrus Pavlusning maktublarini Muqaddas Kitob deb tan olgan (2 Butrus 3:15-16). Yangi Ahddagi ba'zi kitoblar jamoatlar orasida tarqalgan (Kolosaliklarga 4:16; 1 Salonikaliklarga 5:27). Rim Klementi Yangi Ahdning (95 yil) kamida sakkizta kitobini eslatib o'tgan. Antioxiyalik Ignatiy taxminan yettita kitobni tan oldi (mil. 115 yil). Havoriy Yuhannoning shogirdi Polikarp, 15 ta kitobni tan oldi (mil. 108 yil). Keyinchalik, Ireniy 21 ta kitobni eslatib o'tgan (mil. 185yil). Ipollit 22 ta kitobni tan oldi (mil. 170-235 yillar). Kichik tortushuvlar bilan qabul qilingan kitoblar Ibroniylar, Yoqub, 2 Butrus, 2 Yuhanno, 3 Yuhanno edi.
Birinchi "kitoblar to'plami" milodiy 170 yilda tuzilgan "Muratorlik kitoblar to'plami" edi. Muratorning kitoblar to'plamiga Ibroniylar, Yoqub va 3 Yuhanno dan tashqari Yangi Ahdning barcha kitoblari kiritilgan. 363 yilda Laodikiya kengashi, jamoarlarda faqat Eski Ahd (Apokrif bilan birga) va Yangi Ahdning 27 ta kitobini o'qish kerakligini aytdi. Hippo kengashi (mil. 393yil) va Kartaj kengashi (mil.397yil) ushbu 27 kitobning obro'-e'tiborli ekanligini tasdiqladi.
Kengashlar Yangi Ahd kitobining haqiqatdan ham Muqaddas Ruh tomonidan ilhomlanganligini aniqlash uchun quyidagi tamoyillarga o'xshash ba'zi bir narsaga ergashdi: 1) Muallif havoriymi yoki havoriy bilan yaqin munosabatda bo'lganmi? 2) Masihning tanasi tomonidan qabul qilingan kitobmi? 3) Kitobda ketma-ket ta'lim berish va provoslav ta'limotlari mavjudmi? 4) Kitob Muqaddas Ruhning ishini aks ettiradigan yuksak axloqiy va ma'naviy qadriyatlarga ega ekanligiga dalil bormi? Shunga qaramay, ilk jamoat kitoblar to'plamini aniqlamaganligini yodda tutish kerak. Ilk jamoatlar kengashida kitoblar to'plami haqida qaror yo'q. Bu Muqaddas Kitobga qaysi kitoblar tegishli ekanini aniqlaydigan faqat Xudodir. Bu faqat Xudoning izdoshlariga oldindan qaror qilgan narsalar orqali belgilab berilgan Xudoning ishi edi. Muqaddas Kitob kitoblarini yig'ish jarayonida inson adashadi, lekin Xudo O'zining hukmronligida, johilligimiz va o'jarligimizga qaramay, ilohiy ilhom bilan yozilgan ilohiy kitoblarni ilk jamoatlar tan olishiga olib keldi.
English
Muqaddas Kitobning diniy kitoblar to'plami qanday va qachon tuzilgan?