Pytanie
Czym jest monizm?
Odpowiedź
Monizm jest światopoglądem filozoficznym, w którym cała rzeczywistość może być zredukowana do jednej "rzeczy" lub "substancji". Pogląd ten przeciwstawia się dualizmowi (w którym cała rzeczywistość sprowadza się do dwóch substancji, np. dobra i zła; światła i ciemności; formy i materii; ciała i duszy) oraz pluralizmowi (cała rzeczywistość składa się z wielu substancji). We wszystkich tych poglądach filozoficznych w tym artykule słowo substancja jest używane w sensie technicznym, oznaczającym "istotę" lub "rzeczowość"; innymi słowy, coś, do czego przylegają właściwości.
Wielu wczesnych, przedsokratejskich filozofów próbowało zrozumieć podstawową naturę rzeczywistości, która ich otaczała. Chcieli ustalić, do czego można wszystko sprowadzić. Dla Talesa (624-546 p.n.e.) pierwszą zasadą wszystkiego - tym, z czego wszystko się wywodzi - była woda. Dla Anaksymenesa (585-528 p.n.e.) było to powietrze. Dwaj bardziej znani moniści, Heraklit (535-475 p.n.e.) i Parmenides (zm. na początku V wieku p.n.e.), próbowali ugruntować rzeczywistość odpowiednio w stawaniu się (zmienności) i bycie (trwałości). Heraklit zauważył, że wszystko wokół niego było w ciągłym ruchu (lub zmianie); dlatego cała rzeczywistość stawała się - rzeczy zmieniały się z jednej formy w inną. Jego klasycznym przykładem była obserwacja, że nigdy nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, ponieważ woda jest w ciągłym ruchu. Parmenides, podążając przeciwną drogą niż Heraklit, powiedział, że ostateczna rzeczywistość może znajdować się tylko w tym, co jest niezmienne; dla niego był to absolutny byt.
Przechodząc od analizy metafizycznej do bardziej duchowego spojrzenia, monizm jest podstawowym światopoglądem tych, którzy wyznają pewną formę panteizmu. Panteizm to światopogląd, zgodnie z którym Bóg (niekoniecznie Bóg chrześcijański) jest ostatecznym źródłem bytu, a cała rzeczywistość jest przejawem tego Boga. Panteizm nie widzi prawdziwego rozróżnienia między Bogiem a wszechświatem. Plotyn (204-270 n.e.), ojciec neoplatonizmu, był popularnym panteistą. Jego metafizyka nauczała, że ostateczny byt znajduje się w Jedni. Z serii niezbędnych emanacji, z Jedni, pochodzi Boski Umysł (Nous). Następnym poziomem emanacji jest Dusza Świata (Psyche), a na końcu świat materialny (Kosmos). Innym słynnym filozoficznym panteistą był XVII-wieczny racjonalistyczny filozof Baruch Spinoza.
Monizm można również zaobserwować w sferze naukowej u tych, którzy wyznają materializm naturalistyczny. Zgodnie z tym poglądem cała rzeczywistość ogranicza się do świata materialnego. Nie ma czegoś takiego jak duch, dusza czy Bóg. Prawdziwe są tylko te rzeczy, które mogą być postrzegane przez pięć zmysłów. Jest to domyślne stanowisko wielu ateistów (przynajmniej tych, którzy są spójni ze swoim światopoglądem). Można zobaczyć, co się stanie, jeśli doprowadzi się ten pogląd do logicznej konkluzji. Jeśli wszystko jest zasadniczo materią rządzoną prawami fizycznymi, to takie rzeczy jak miłość, moralność, sprawiedliwość itp. wylatują przez okno. Co te rzeczy znaczą w czysto materialnym świecie? Są to w zasadzie słabe próby nadania znaczenia we wszechświecie, który jest zimny i deterministyczny.
Wszystkie te filozofie - czy to monistyczne, dualistyczne, czy pluralistyczne - próbują poradzić sobie z problemem uniwersaliów (lub problemem jednego i wielu). Problem uniwersaliów można w prosty sposób zilustrować. Weźmy za przykład krzesło. Wszyscy możemy konceptualizować krzesło w naszych umysłach i stosować to pojęcie do różnych przypadków "krzesła". Wszystkie te szczególne przypadki pojęcia "krzesło" mogą się różnić - np. proste drewniane krzesło w porównaniu do fantazyjnego krzesła biurowego z miękkimi poduszkami i mechanizmem podnoszącym - ale wszystkie mają wspólne podstawowe cechy tego, co stanowi "krzesło". Powstaje pytanie, co jest bardziej realne: pojęcie "krzesła" czy konkretne krzesła, które widzimy na świecie?
Jak rozwiązać ten problem? Klasyczną chrześcijańską odpowiedzią na ten problem jest rozwiązanie go w ontologicznej Trójcy. Bóg jest ostatecznie istniejącą Jednią. Jest jedyną istotą, która jest niezależna i samoistna. Wszystkie inne istniejące rzeczy - wszechświat - czerpią swoje istnienie od Boga, który stworzył wszystkie rzeczy ex nihilo (z niczego). Dlatego rzeczywistość nie jest monistyczna w ścisłym sensie, ponieważ po akcie stworzenia istniało rozróżnienie między Stwórcą a stworzeniem między Bogiem a światem, który stworzył. Z drugiej strony, rzeczywistość nie jest ściśle dualistyczna (lub pluralistyczna), ponieważ wszechświat nie jest wiecznie istniejącą rzeczywistością, taką jak Bóg; jego istnienie jest pochodne. Innymi słowy, istnieje rozróżnienie, ale nie niezależność. Dlatego też, ponieważ Bóg jest Trójcą (jedną boską istotą istniejącą w trzech boskich Osobach), widzimy tę jedność w różnorodności w całym stworzeniu. Rzeczywistość odzwierciedla zasadniczą naturę Boga, który sam jest jednością w różnorodności.
English
Czym jest monizm?
