Pytanie
Czym jest ekwiwalencja formalna w tłumaczeniu Biblii?
Odpowiedź
Tłumaczenie Biblii (i każdy inny rodzaj tłumaczenia) jest zarówno sztuką, jak i nauką. Nie istnieje jeden do jednego odpowiednik słów między językami, który skutkowałby spójnym tłumaczeniem. Nawet w podanych poniżej przykładach tłumaczeń "dosłownych, słowo w słowo", tłumacz wciąż podejmuje decyzję o tym, które słowo najdokładniej oddaje oryginalne znaczenie.
Dobre tłumaczenie Biblii stara się przekazać znaczenie hebrajskiego, greckiego lub aramejskiego w sposób, który jest również czytelny we współczesnym języku odbiorcy. To, co w języku oryginalnym można przekazać jednym słowem, w języku docelowym może wymagać trzech słów lub odwrotnie. Oprócz różnych struktur gramatycznych, istnieją również różnice w kontekście społecznym, kulturowym i historycznym. Nie każdy język należy rozumieć "dosłownie", ponieważ ludzie używają porównań, metafor i idiomów, których nie można rozumieć dosłownie i które mogą być źle zrozumiane w różnych językach bez dalszych wyjaśnień.
Na przykład nagłówek może głosić: "Anioły niszczą piratów". Większość ludzi w USA zrozumiałaby, że nie jest to relacja z jakiejś kosmicznej wojny między Dobrem a Złem. Anioły i Piraci to dwie drużyny baseballowe, a nie dosłowni piraci czy anioły. Co więcej, rodzimy czytelnik zrozumiałby, że zniszczyć w tym kontekście oznacza "wygrać grę z decydującą przewagą". Nikt nie zginął w zawodach.
W tym przykładzie formalne tłumaczenie ekwiwalentne po prostu przetłumaczyłoby nagłówek za pomocą słów w języku docelowym, które pasują do niego tak blisko, jak to możliwe, nawet jeśli czytelnicy mogliby nie zrozumieć znaczenia, które się za tym kryje. Ponieważ "Anioły" i "Piraci" są rzeczownikami własnymi, formalnie równoważne tłumaczenie może nawet nie przetłumaczyć tych słów, ale po prostu pozostawić je w oryginalnym języku. Tłumacze polegaliby na czytelniku, który poszukałby informacji, lub na nauczycielu lub komentatorze, który wyjaśniłby tło, a tym samym wydobył pełne znaczenie. Tłumacz może również dodać przypis wyjaśniający, ale tekst nie zawiera żadnych dodatkowych informacji, których nie ma w oryginale.
Alternatywą byłoby tak zwane tłumaczenie "dynamicznej równoważności", które starałoby się zachować oryginalne znaczenie, ale dodać dodatkowe szczegóły, które pomogłyby uczynić znaczenie bardziej zrozumiałym. Nagłówek w naszym przykładzie mógłby brzmieć mniej więcej tak: "Drużyna baseballowa o nazwie 'Anioły' solidnie pokonała inną drużynę baseballową o nazwie 'Piraci'". Jeśli czytelnicy nie wiedzieliby, czym jest baseball, tłumaczenie mogłoby dodać jeszcze więcej szczegółów.
Zawsze istnieje trudna równowaga między zachowaniem znaczenia a zachowaniem sformułowania. Powyższy przykład jest stosunkowo prosty - ale co w przypadku, gdy w grę wchodzą złożone lub kontrowersyjne terminy i idee teologiczne? Filozofia formalnej równoważności tłumaczenia dąży do wprowadzenia jak najmniejszej zmiany w tekście (minimalizując ludzkie wyjaśnienia), jednocześnie przekazując znaczenie, nawet jeśli oznacza to, że czytelnik może być zmuszony do przeprowadzenia pewnych badań. W świecie angielskich tłumaczeń Biblii, KJV, NASB i ESV wszystkie są zgodne z filozofią formalnej równoważności tłumaczenia.
Pomocne może być porównanie kilku wersetów między tłumaczeniem formalnym a dynamicznym. Jezus opowiedział przypowieść o królu, który wybaczył swojemu słudze dużą sumę pieniędzy. Jednak w Ewangelii Mateusza 18:28 sługa nie okazał tej samej łaski innemu słudze:
Dosłowne tłumaczenie słowo w słowo:
"Wyszedłszy jednak sługa ten sam znalazł jednego z współsług jego, który mu był winien sto denarów, a pochwyciwszy go dusił mówiąc: Zapłać, boś winien".
(Jest to oczywiście trudne do odczytania i zrozumienia, więc konieczne jest bardziej płynne tłumaczenie).
Przesłanie (dynamiczna równoważność):
"Sługa nie zdążył jeszcze wyjść z pokoju, gdy natknął się na jednego ze swoich kolegów, który był mu winien dziesięć dolarów. Chwycił go za gardło i zażądał: "Zapłać. Teraz!"
(Stosunkowo niewielka suma jest porównywana do "stu tysięcy dolarów" w wersecie 24).
The New Living Translation (dynamiczny ekwiwalent):
"Ale kiedy mężczyzna opuścił króla, poszedł do innego sługi, który był mu winien kilka tysięcy dolarów. Chwycił go za gardło i zażądał natychmiastowej zapłaty".
(Suma tysiąca dolarów jest porównana do "milionów dolarów", które sługa był winien królowi w wersecie 24).
English Standard Version (formalna równoważność):
"Ale kiedy ten sam sługa wyszedł, znalazł jednego ze swoich współsług, który był mu winien sto denarów, i chwytając go, zaczął go dusić, mówiąc: 'Zapłać, co jesteś winien'".
(Przypis wyjaśnia, że denar był dziennym wynagrodzeniem robotnika. Suma ta jest porównywana do 10 000 talentów, które sługa był winien królowi, a przypis wyjaśnia, że talent to około 20 lat pensji).
New American Standard Bible (formalna równoważność):
"Ale ten niewolnik wyszedł i znalazł jednego ze swoich współniewolników, który był mu winien sto denarów; i pochwycił go i zaczął go dusić, mówiąc: 'Spłać to, co jesteś winien!'".
(Przypis wyjaśnia, czym jest denar. NASB tłumaczy termin pieniężny tak samo jak ESV, ale przypis wyjaśnia, że 10 000 talentów byłoby równowartością 60 000 000 dniówek. Ponadto, dwa z tych słów są zapisane kursywą, co wskazuje, że nie ma odpowiednika w języku greckim; angielskie słowa zostały dodane dla jasności).
W tym przypadku formalnie równoważne tłumaczenia brzmią bardziej niejasno; jednak czytelnik, wykonując trochę badań, odkryje, że dług, który sługa był winien królowi, był znacznie większy niż "sto tysięcy dolarów" (The Message) czy nawet "miliony dolarów" (NLT). Dług był równy kwocie, którą robotnik zarobiłby w ciągu 200 000 lat - innymi słowy, była to kwota absolutnie niemożliwa do spłacenia. Podobnie, kwota, którą był winien drugi sługa, wynosiła około stu dniówek - znacznie więcej niż 10 dolarów w The Message i prawdopodobnie więcej niż "kilka tysięcy dolarów" w NLT.
W powyższych przykładach różnice są głównie stylistyczne. Czasami jednak istnieją trudniejsze fragmenty, w których formalne tłumaczenie równoważne zachowuje sformułowanie, dzięki czemu czytelnik może dojść do niezależnych wniosków na temat znaczenia. Jako przykład weźmiemy 1 List do Koryntian 11:11-12:
Tłumaczenie dosłowne, słowo w słowo:
Jednakże ani kobieta oddzielona od mężczyzny, ani mężczyzna oddzielony od kobiety w Panu. Jak bowiem kobieta z mężczyzny, tak i mężczyzna z kobiety, wszystko jednak z Boga.
(Ponownie, takie "dosłowne" tłumaczenie jest mało pomocne).
Przesłanie:
"Ani mężczyzna, ani kobieta nie mogą iść sami ani rościć sobie pierwszeństwa. Mężczyzna został stworzony jako pierwszy, jako piękne, lśniące odbicie Boga - to prawda. Ale głowa na ciele kobiety wyraźnie przyćmiewa pięknem głowę jej "głowy", jej męża. Pierwsza kobieta pochodzi od mężczyzny, to prawda, ale od tego czasu każdy mężczyzna pochodzi od kobiety! A ponieważ praktycznie wszystko i tak pochodzi od Boga, przestańmy przechodzić przez te rutynowe procedury "kto jest pierwszy" ".
(W tym miejscu tłumacz wziął niektóre koncepcje z wersetów 7 i 8 i wprowadził je do wersetów 11-12, ponieważ uważa, że zapewnia to dobre wyjaśnienie. Dodał również zastosowanie, które jego zdaniem jest dorozumiane).
New Living Translation:
"Lecz wśród ludu Pańskiego kobiety nie są niezależne od mężczyzn, a mężczyźni nie są niezależni od kobiet. Bo chociaż pierwsza kobieta pochodzi od mężczyzny, to każdy inny mężczyzna narodził się z kobiety, a wszystko pochodzi od Boga".
(To dynamiczne tłumaczenie jest znacznie bliższe formalnej równoważności niż The Message, ale wyrażenie przyimkowe wśród ludu Bożego jest wyjaśnieniem tłumaczy formalnego odpowiednika w Panu).
English Standard Version:
"Niemniej jednak w Panu kobieta nie jest niezależna od mężczyzny ani mężczyzna od kobiety; bo jak kobieta została stworzona z mężczyzny, tak i mężczyzna narodził się z kobiety. A wszystko pochodzi od Boga".
New American Standard Bible:
Jednakże w Panu ani kobieta nie jest niezależna od mężczyzny, ani mężczyzna nie jest niezależny od kobiety. Albowiem jak kobieta pochodzi od mężczyzny, tak i mężczyzna rodzi się przez kobietę; a wszystko pochodzi od Boga.
(NASB i ESV są tutaj bardzo podobne z niewielkimi różnicami).
Każde tłumaczenie jest w pewnym stopniu interpretacją, ale tłumaczenie formalnie równoważne stara się zminimalizować interpretację/wyjaśnienie w tekście. Celem ekwiwalencji formalnej jest zachowanie oryginalnego brzmienia i form gramatycznych w największym możliwym stopniu, przy jednoczesnym zapewnieniu tłumaczenia, które jest zrozumiałe i czytelne.
English
Czym jest ekwiwalencja formalna w tłumaczeniu Biblii?
