Pytanie
Czym jest Pięcioksiąg Samarytański?
Odpowiedź
Pięcioksiąg Samarytański lub Tora Samarytańska to tekst pierwszych pięciu ksiąg Biblii hebrajskiej napisany pismem samarytańskim dla ludu Samarytan. Jest to jedyny tekst, który Samarytanie uważają za natchniony, odrzucając wszystkie inne księgi od Jozuego do Malachiasza i cały Nowy Testament.
Pięcioksiąg Samarytański wywodzi się ze starożytnej wersji Biblii Hebrajskiej napisanej w stylu przedsamarytańskim, który istniał w okresie Drugiej Świątyni (ok. 515 p.n.e. - 70 n.e.). Tekst ten został zredagowany w celu podkreślenia wierzeń samarytańskich i zachowany jako Pięcioksiąg Samarytański, prawdopodobnie w I wieku p.n.e. do I wieku n.e. W Muzeum Biblii w Waszyngtonie znajduje się manuskrypt pochodzący z ok. 1160 r., zawierający część Pięcioksięgu Samarytan, co czyni go jednym z najstarszych zachowanych zwojów Tory pochodzących z tradycji samarytańskiej.
Pięcioksiąg Samarytański jest dość podobny do tekstu masoreckiego. Większość z sześciu tysięcy różnic między nimi sprowadza się do różnic w pisowni lub gramatyce. To podobieństwo jest dość niezwykłe, ponieważ dokumenty te zostały opracowane i przekazane niezależnie - Żydzi nie mieli do czynienia z Samarytanami (Jana 4:9). Pięcioksiąg Samarytan ostatecznie potwierdza wiarygodność Tory.
Istnieje jednak kilka rozbieżności między Pięcioksięgiem Samarytańskim a tekstem masoreckim, które mają znacznie większe implikacje. Jedna z nich znajduje się w Księdze Powtórzonego Prawa 27:4: "A gdy przeprawisz się przez Jordan, ustawisz na górze Ebal te kamienie, o których ci dziś rozkazuję, i otynkujesz je gipsem" (ESV, na podstawie tekstu masoreckiego). Pięcioksiąg Samarytański zastępuje górę Ebal górą Gerizim, zgodnie z poglądem Samarytan, że miejscem Bożej świątyni powinna być góra Gerizim.
Samarytanie uważają, że to ich jestnoryginalne odczytanie tekstu Pwt 27:4, twierdząc, że Ezdrasz później zmienił sformułowanie, aby przeciwstawić się twierdzeniom Samarytan, że Gerizim, a nie Jerozolima, była świętą górą Boga. Jest to ta sama kwestia, o której wspomina Samarytanka w Ewangelii Jana 4:20, kiedy rozmawiała z Jezusem o kulcie. Jezus powiedział jej, że miejsce oddawania czci nie ma znaczenia, ponieważ "nadchodzi godzina i już nadeszła, kiedy to prawdziwi czciciele będą oddawać cześć Ojcu w duchu i prawdzie, bo takich ludzi szuka Ojciec, aby Mu tak oddawali cześć" (J 4:23). Samarytanie, Żydzi i poganie mogą teraz czcić Boga jako jeden Kościół dzięki odkupieńczej krwi Chrystusa.
Od najdawniejszych czasów Żydzi odrzucali praktyki kultowe Samarytan, a także przedstawianie przez Pięcioksiąg Samarytański góry Gerizim jako świętej góry Boga (zob. obalenie przez rabina Eliezera w Sifre D. 56 i y. Soṭa 7.3 Talmudu). Zainteresowanie Pięcioksięgiem Samarytańskim osłabło w średniowieczu, ale został on ponownie opublikowany w XVII wieku, ponownie wzbudzając zarówno uwagę, jak i debatę.
Pięcioksiąg Samarytański jest przydatnym źródłem w krytyce tekstowej. Niektórzy uczeni - głównie katoliccy - uważają go za bardziej autentyczny tekst niż tekst masorecki. Wynika to głównie z dużej zgodności między Pięcioksięgiem Samarytańskim a Septuagintą i łacińską Wulgatą, dwoma tłumaczeniami, które katolicy uważają za autorytatywne. Inni - na ogół protestanci - twierdzą, że Pięcioksiąg Samarytański jest użyteczną, ale czasami niewiarygodną pochodną wcześniejszych tekstów hebrajskich.
W oparciu o odkrycia w zwojach znad Morza Martwego, zidentyfikowanych jako "przed-samarytańskie", obecnie panuje powszechna zgoda co do tego, że Pięcioksiąg Samarytański reprezentuje prawowitą starożytną tradycję tekstową, pomimo zmian wprowadzonych przez Samarytan. Pięcioksiąg Samarytański może być użytecznym narzędziem do lepszego zrozumienia oryginalnego tekstu spisanego przez Mojżesza.
English
Czym jest Pięcioksiąg Samarytański?
